Zo helpen stemgeluiden om emoties te communiceren
Schateren van het lachten, zuchten van verlichting en kreunen van genot zijn manieren waarop mensen én dieren positieve emoties communiceren. Waarom doen we dat, hoe verandert het als we ouder worden en hoe verschilt het per cultuur? Daarop promoveert Roza Kamiloglu aanstaande donderdag.
Waar komt jouw interesse in de menselijke stem vandaan?
‘Ik ben opgegroeid in Turkije en was daar al gefascineerd door alle geluiden om me heen. De drukke markten, het energieke straatleven en de melodieuze roep van straatverkopers creëerden een rijk tapijt van geluiden en emoties die me zijn bijgebleven. Ik raakte steeds geïnteresseerder in de manier waarop we via onze stem communiceren, met name via non-verbale uitdrukkingen zoals lachen, zuchten en schreeuwen. Wanneer produceren we deze vocale uitingen en wat gebeurt er als we dat doen? Mijn promotietraject sloot daar perfect bij aan: hiermee kon ik de rol van stemgeluiden in de communicatie van emoties onderzoeken.’
Wat zijn positieve emoties in de stem?
‘We gebruiken onze stem om emoties uit te drukken, ook wanneer we geen woorden gebruiken. Lachen, schreeuwen en kreunen, het zijn allemaal voorbeelden van non-verbale stemgeluiden. Maar denk ook aan eigenschappen van onze stem tijdens het spreken, het ritme, de intonatie, de klemtoon en de melodie van onze stem, de zogenoemde prospodie. Als je bijvoorbeeld super opgewonden bent, spreek je sneller en gebruik je een hogere toonhoogte, los van wat je zegt. In een aantal onderzoeken hebben we nu ontdekt dat er een reeks positieve emoties is, zoals bewondering, vermaak, vastberadenheid, opwinding en verrassing, die worden uitgedrukt met verschillende non-verbale stemgeleuiden en prosodie.’
Is er een evolutionaire reden voor positieve emoties in de stem?
‘Ja, positieve emoties in de stem hebben een functie voor sociale binding, samenwerking en groepsvorming die essentieel zijn voor overleving en reproductie bij groepsdieren zoals de mens.’
Maken dieren ook gebruiken van positieve emoties in de stem?
‘Van chimpansees en bonobo’s is bekend dat zij, net als de mens, tijdens het spelen lachende geluiden maken. Dat versterkt de sociale banden en zorgt voor groepsvorming. Ook sommige vogelsoorten zingen duetten om de paarbanden te versterken of groepsbinding aan te geven.’
Hoe heb je dat onderzocht?
‘We hebben stemgeluiden van verschillende diersoorten vergeleken. Volgens Darwin hebben emotionele stemuitingen oude, evolutionaire wortels en zijn er zoogdieren die deze mechanismen delen. Om te testen of deze hypothese opgaat voor menselijke stemgeluiden, hebben we vocalisaties verzameld van mensen én van chimpansees. Deze vocalisaties worden geproduceerd in vergelijkbare situaties zoals gekieteld worden, seks hebben, een ander individu bedreigen of door iemand anders aangevallen worden. Wij vergeleken vervolgens de akoestische structuur van de stem van de mens en de chimpansee in dezelfde situatie. Die structuren bleken erg op elkaar te lijken.
Daarnaast vroegen we mensen om te luisteren naar vocalisaties van chimpansees en op basis daarvan het gedrag van de chimpansee te raden. Een aantal studies toonden aan dat mensen hiertoe in staat waren. Dat betekent dat mensen beschikken over aangeboren vaardigheden om die geluidsstructuren te herkennen.’
Zijn er verschillen tussen culturen in de uitdrukking van positieve emoties?
‘Ja. Lachen is daarvan een goed voorbeeld, omdat alle mensen op de wereld dat gemeen hebben. Voor mijn proefschrift heb ik onderzocht dat Nederlanders en Japanners aan de hand van een lach kunnen horen of iemand uit hun eigen culturele groep komt of niet.’
En zijn er verschillen tussen de uitdrukking van positieve emoties gedurende het leven?
‘Ja, baby’s lachen anders dan volwassenen. Uit onderzoek blijkt dat de lach van een baby lijkt op die van apen. In de loop van de vroege ontwikkeling gaat deze lach steeds meer op die van volwassen mensen gaat lijken.’
Wat vond je zelf het meest opvallend aan het onderzoek?
‘Hoe rijk en krachtig ons stemgebruik is. Denk eens aan alle verschillende vormen van positieve emoties in het leven: we zijn geamuseerd door een grap, hebben ontzag voor een gebergte en barsten uit in triomf wanneer ons favoriete team het kampioenschap wint. Dat we dat allemaal kunnen uitdrukken met onze stem, dat vind ik alleen al fascinerend.’
Roza Kamiloglu hoopt op donderdag 6 april om 13.00 uur te promoveren op haar proefschrift Positive Emotions in the Voice: Towards an Ethological Understanding. De verdediging vindt plaats in de Agnietenkapel en is vrij toegankelijk.
