UvA-onderzoek: draagvlak voor asielzoekers rond opvanglocaties nog altijd hoog
Al ruim tien jaar doen UvA-studenten sociale geografie onderzoek naar hoe bewoners van kleine dorpen en steden denken over nabijgelegen asielzoekerscentra (azc’s). Verrassend genoeg blijft, ondanks het gepolariseerde migratiedebat, de bereidheid om asielzoekers op te vangen onder die bewoners nog altijd hoog.
Nog ver voordat de vluchtelingenstromen naar Nederland flink toenamen en het migratiedebat op gang kwam, wilde UvA-docent sociale geografie Aslan Zorlu onderzoeken wat te houding tegenover asielzoekers is van omwonende van opvanglocaties. Het was 2012 en het viel Zorlu op dat veel asielzoekers in Nederland niet in de grote steden maar juist in kleinere steden en dorpen werden opgevangen. Was er onder omwoners van asielzoekerscentra (azc’s) draagvlak voor de opvang van asielzoekers?
Sinds die tijd gaan UvA-studenten sociale geografie regelmatig op veldwerk naar kleine dorpen en steden in de buurt van opvanglocaties, zoals Musselkanaal, Baexem, Burgum, Middelburg, Assen en Hoogeveen, om via enquêtes het draagvlak voor de opvanglocaties te peilen.
Onverminderd draagvlak voor azc’s
Al in 2016 concludeerde Zorlu tot zijn eigen verrassing dat bewoners rondom azc’s positiever tegenover asielzoekers staan dan het landelijk gemiddeld. Inmiddels ligt het aantal asielaanvragen in Nederland hoger en koos Nederland een kabinet waarvan veel partijen en daling van migratie nastreven. Is dat terug te zien in de resultaten van het UvA-onderzoek dat al dertien jaar loopt? Docent Inge van der Welle, vanaf het tweede jaar bij het onderzoek betrokken, geeft antwoord.
‘Het draagvlak voor azc’s is al die jaren heel erg stabiel gebleven,’ zegt Van der Welle. ‘Er is altijd een kleine groep die er negatief tegenover staat, maar over het algemeen is het draagvlak positief of neutraal. In dat laatste geval reageren omwoners in de trand van: “dat is er nu eenmaal”, of “ik heb er geen last van”.’
En dat is ook nu weer een verrassende conclusie. Van der Welle: ‘Je zou namelijk verwachten dat de meningen negatiever zijn geworden gezien het politieke debat van de afgelopen jaren en de misstanden in Ter Apel, maar dat is niet wat we zagen.’
Ter Apel
Wel veranderden de afgelopen jaren de meningen over het nationale opvangbeleid. Van der Welle: ‘Daar zie je dat de meningen polariseren en negatief worden. De situatie in Ter Apel is hierop van invloed.’ Ter Apel valt buiten het onderzoek omdat het geen opvanglocaties is maar een aanmeldlocatie niet ver van Musselkanaal.
Bewoners van Musselkanaal kregen in de zomer van 2022 van dichtbij mee hoe de aanmeldlocatie in Ter Apel zo overbelast raakte dat er dagenlang lange rijen stonden en asielzoekers buiten moesten slapen. Dat kwam ook naar voren in de enquêtes van het UvA-onderzoek. Van der Welle: ‘Bij de situatie in Ter Apel zetten mensen hun vraagtekens uit humaan oogpunt en was de mening vaker: als dit is wat we kunnen doen, dan kunnen we het beter niet doen.’
Dat de meeste Nederlanders genuanceerder denken over migratie dan berichtgeving in de media doet vermoeden, concludeerde het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) begin april ook in een onderzoeksrapport. Daaruit blijkt dat een derde van de Nederlanders de grenzen voor asielzoekers wil sluiten, terwijl de grootste groep Nederlanders (58 procent) van mening is dat Nederland de plicht heeft om ‘echte vluchtelingen’, dat wil zeggen mensen die vluchten voor oorlog en geweld, op te vangen. 9 procent wil juist meer asielzoekers opnemen dan nu het geval is. Ook concludeert het SCP dat Nederlanders in de afgelopen twintig jaar eerder positiever dan negatiever zijn gaan denken over de toelating van asielzoekers.
Dat verklaart volgens Van der Welle ook waarom de respondenten in Musselkanaal in 2024 negatiever stonden tegenover asielzoekers dan in Assen in januari 2025. In Musselkanaal was slechts 28 procent van de respondenten positief over asielzoekers. In Assen was was dat 59 procent positief. Van der Welle: ‘Dat verschil heeft puur te maken met de situatie in Ter Apel. Daar maken mensen zich boos over. Wel lijkt het groter dan het is: de grootste groep in Musselkanaal was nog altijd neutraal, slechts zo’n 15, 16 procent van de bewoners was uitgesproken negatief over de opvanglocatie, iets meer dan in Assen, waar het 11 procent negatief was.’
Dichte deur
Wel merkt Van der Welle op dat hoger opgeleiden, vrouwen en ouderen over het algmeen een positievere houding hebben tegenover asielzoekers en oververtegenwoordigd zijn in de onderzoeksgroep. ‘Studenten gaan langs de deuren en zijn afhankelijk van wie er opendoet. Er is altijd een groep die überhaupt minder snel mee wil doen aan wetenschappelijk onderzoek. Daarnaast heeft de UvA een reputatie van linkse universiteit. Dat soort dingen spelen mee.’
Ook deden bewoners minder vaak de deur open dan tien jaar geleden. ‘We merken dat het nu nog lastiger is om medewerking te krijgen. Het kan zijn dat het onderwerp nog gevoeliger is geworden. Ook worden jonge mannelijke studenten vaker aangezien voor verkoper of potentiële crimineel. Wat ook niet helpt is dat we het onderzoek hebben verplaatst van de zomer naar januari. Daarom werken we nu ook met QR-codes zodat mensen ook online de enquête kunnen invullen.’
