Dure bloemkool? Dat komt doordat Spanje steeds meer in een woestijn verandert
Hoewel de Spaanse sol het land aantrekkelijk maakt voor vakantiegangers, is de hete zon ook oorzaak van stijgende bloemkoolprijzen in Nederland. Al meer dan dertig jaar doet UvA-onderzoeker Erik Cammeraat onderzoek naar de boosdoener van de dure bloemkolen: verwoestijning van de grond.
Eet je graag bloemkool? Grote kans dat de bloemkool uit Spanje komt. Ten minste, zo was het altijd. Maar tegenwoordig vinden juist Spanjaarden steeds vaker een Nederlandse bloemkool op hun bord. De oorzaak? De zogenoemde verwoestijning van het Spaanse land.
Zuidoost-Spanje wordt namelijk getroffen door extreme droogte. Dat zorgt ervoor dat de kwaliteit van het land verslechtert en steeds minder oogst opbrengt. En dat heeft weer tot gevolg dat bloemkolen in Nederland duurder worden.
Universitair hoofddocent Eric Cammeraat doet al dertig jaar onderzoek naar de ‘verwoestijning’ in Zuidoost-Spanje. Sinds drie weken is hij officieel met pensioen, al zet hij zijn onderzoek voort.
‘Verwoestijning wordt mede veroorzaakt door het oppompen van water. Doordat er steeds meer water wordt opgepompt, wordt het zoete water schaarser en moeten boeren overstappen op duurder, ontzilt zeewater,’ aldus Cammeraat. ‘Ook wordt door langere droge en hete periodes het groeiseizoen in Spanje korter. Hierdoor zullen de prijzen van onze groente in de supermarkt nog meer gaan stijgen. Wij in Nederland hoeven ons dus niet zorgen te maken over verwoestijning in ons eigen land maar, krijgen wel te maken met de indirecte effecten van verwoestijning in Spanje.’
Honderden jaren verloren
Hoe wordt verwoestijning veroorzaakt? Verwoestijning kan door natuurlijke en menselijke factoren ontstaan. ‘Het klimaat verandert. In Zuidoost-Spanje wordt het steeds warmer, neemt de droogte toe en dus neemt ook de neerslag af,’ vertelt Cammeraat. ‘Ook menselijk handelen veroorzaakt verwoestijning. Mensen pompen steeds meer grondwater op, bijvoorbeeld voor irrigatie of toerisme. Hierdoor treedt erosie op, dat betekent hier dat de vruchtbare toplaag van de bodem bij regen wegspoelt. Dan verlies je alle voedingsstoffen die je nodig hebt voor plantenbegroeiing. Het duurt honderden jaren voordat zo’n bodem zich vormt en die ben je dan in één keer kwijt,’ aldus Cammeraat.
‘Verwoestijning is een zelfversterkend proces,’ legt Cammeraat uit. ‘Door verwoestijning verdwijnt de bodembedekking van planten, waardoor de bodem kwetsbaarder wordt voor erosie.’ Omdat dit gevolg de oorzaak van verwoestijning verder verergert, gaat de kwaliteit van land steeds meer achteruit. ‘Ook kan er verzilting optreden, dat wil zeggen dat de bodem zouter wordt en veel landbouwgewassen houden hier niet van,’ aldus Cammeraat.
Lege gebieden met dorstige zonnebloemen
‘Een ander gevolg is dat veel mensen wegtrekken uit de landelijke gebieden waar verwoestijning plaatsvindt’, zegt Cammeraat. ‘Doordat het slechter gaat met de landbouw, is er minder werk voor mensen. Die gaan naar gebieden waar wel geld te verdienen is, zoals waar industrie is of naar de costa’s voor toerisme. Dat leidt tot sociale ontwrichting van dorpen in het binnenland omdat er geen nieuwe aanwas komt. Daarom heeft de EU-subsidiesystemen heeft ontwikkeld om die gebieden financieel te ondersteunen.’
Maar EU-subsidies werken niet altijd, sterker nog, sommige subsidies verslechteren de omstandigheden. Cammeraat noemt een beroemd voorbeeld over hoe de EU zonnebloementeelt in Spanje ging subsidiëren. ‘De zonnebloementeelt gebruikt veel water. Voor één liter zonnebloemolie heb je twee tot drie kubieke meter water nodig, terwijl daar niet genoeg water is. In het gebied groeien ook olijfbomen en die zijn aangepast aan de droogte. Die geven niet zo veel olie als zonnebloemen maar die hoef je in ieder geval veel minder water te geven. En die olijfbomen werden voor de zonnebloementeelt juist gekapt.’
Dertig jaar onderzoek
‘Het is en blijft een super droog gebied,’ aldus Cammeraat, die toch een klein beetje optimistisch is over hoe zijn onderzoek heeft bijgedragen aan het oplossen van verwoestijning. ‘Soms worden verlaten stukken land opgekocht door enthousiastelingen die een regeneratieve landbouw boerderij opzetten. Zij proberen die landschappen ecologisch gezond te maken en kunnen de kennis gebruiken die door ons is opgebouwd. Er moet nog veel meer gebeuren, vooral meer kennisoverdracht naar de boeren. Maar de boeren moeten ook hun hoofd boven water houden en staan niet altijd te wachten op nieuwe kennis en verandering.’
Wat is er de afgelopen dertig jaar veranderd in het gebied tijdens het onderzoek van Cammeraat? Hoewel de bloemkoolteelt lastiger is geworden door verwoestijning hebben verlaten landbouwgebieden nu nieuwe functies volgens Cammeraat. ‘Er wordt nu meer amandel verbouwd. De amandelboom kan goed overweg met stenige bodems en droogte en hoeft ook niet geïrrigeerd te worden. Hoewel deze amandelsoort niet kan concurreren met andere amandelsoorten die wel water nodig hebben, zorgen subsidies ervoor dat het toch geld oplevert. Daarnaast zijn er megastallen met varkens opgedoken. Ze hebben daar geen problemen met stikstof zoals hier maar de lokale bevolking klaagt wel over de stankoverlast.’
Desondanks blijft verwoestijning een hardnekkig probleem. Cammeraat: ‘Vooral de toegankelijkheid van het gebied is verbeterd, vroeger waren er zandpaden en zijn er nu asfaltwegen in deze landelijke gebieden. Hierdoor zijn er veel meer projectontwikkelaars, waaronder ook mensen die voor toeristen villa’s bouwen en verkopen. Toeristen gebruiken nog veel meer water dan de lokale bevolking, dus je ziet nu al een toenemend gebrek aan water in hotels. Soms is er een dag geen water of wordt je koffie gemaakt met zilt water.’
