Op z’n Duits | Het sprookje van het woke-spook dient de reactionairen
Een spook waart door de universiteiten – het spook van woke. Net als het communisme in de negentiende eeuw is woke een brandmerkend verwijt geworden, een kapstok waaraan reactionaire tegenstanders van verandering naar willekeur een waaier aan verzuchtingen ophangen.
Het Communistisch Manifest begint met die beroemde zin over het spook, een zin die ik als student niet goed kon plaatsen. Ik las niet echt – zoals studenten vaker doen. Een paar regels verder leggen Marx en Engels het namelijk uit: het spook van het communisme dat door Europa waart is een sprookje.
Ze concluderen uit de angst die leeft voor dat spook dat het communisme ‘reeds door alle Europese machten als een macht [wordt] erkend’. Ook uit de vele verhandelingen waarmee we de afgelopen jaren worden doodgegooid over ‘het woke-verhaal’ vol ‘woke-geneuzel’ van ‘de woke-beweging’ spreekt angst. Maar ook woke is een sprookje van een spook.
Woke is een lege huls die naar eigen zin in te vullen is. Dat doen de collega’s die Folia sprak voor een inventarisatie van wokeness aan de UvA dan ook gretig. Een docent biologie werd tijdens een gastles over gender in de rede gevallen en is zich daarom ‘min of meer noodgedwongen’ gaan verdiepen in ‘de woke-cultuur’. Wat hij opstak tijdens de quasi-onvrijwillige bijscholing weten we niet.
Een docent mediastudies voelt ‘direct een spanning’ als hij zijn studenten literatuur met het n-woord voorschrijft. Hij zegt tegen Folia best met de tijd mee te willen gaan maar vindt het ‘lastig te verteren dat pijnlijke kwesties ogenschijnlijk niet meer besproken kunnen worden’. Tegelijkertijd wordt duidelijk dat hij de tekst gewoon blijft gebruiken, of in ieder geval zolang hij het ‘aandurft’.
In de beschouwingen over wokeness wordt steeds de suggestie gewekt dat er geweldig machtige krachten actief zijn, die het vermogen hebben hun agenda van gendergelijkheid en antiracisme in alle instituties te implementeren. Gelukkig is er een laatste linie van dappere strijders van het vrije woord, geheel toevallig vrijwel zonder uitzondering witte cisheteromannen, die de moed hebben zich te verzetten tegen deze grootse terreur.
Maar helaas staat de wereld niet op z’n kop, is er geen revolutie gaande en leven we nog steeds onder het patriarchaat in een samenleving met een racismeprobleem. En anders dan in de tijd van Marx en Engels is er geen centraal comité met een centrale agenda dat die revolte wil bespoedigen.
De peetvaders van het communisme beginnen met het rondwarende spook, om vervolgens aan te kondigen dat het daarom ‘hoog tijd [is] dat de communisten hun opvattingen, hun oogmerken, hun tendenties openlijk voor de gehele wereld ontvouwen’ en tegenover dat sprookje ‘een manifest van de partij zelf plaatsen’.
Dat Manifest der Kommunistischen Partei uit 1847 is een discussiestuk opgesteld in opdracht van de internationale Bond der Communisten. De editie in mijn kast (Uitgeverij Pegasus, 18e druk) uit 1988 bevat meerdere voorwoorden waarin alle aanpassingen worden toegelicht. Pas vijftig jaar na verschijning stelde Engels, toen Marx al een paar jaar dood was, dat het Manifest een historisch document is dat niet meer veranderd zou moeten mogen.
Zo’n centralistisch verordend positioneringspaper zit er bij woke niet in. Dat begint dus al bij de organisatievorm: er is geen hedendaagse Bond der Rechtvaardigen, er is geen bestuur dat de grote denkers van deze tijd opdracht kan geven de leer uiteen te zetten. Er zijn ook geen congressen, geen symposia. De salon van woke is het internet, consensus niet bestaand. De wokeisten noemen zichzelf niet eens wokeist. Het spook van woke is werkelijk niet meer dan dat: een spook.
Wat een woke-beweging wordt genoemd is slechts een handjevol activisten – het is niet alsof Bij1, de enige politieke partij die je woke zou kunnen noemen, een fractie van formaat is in ons parlement. Ook aan de universiteiten is de groep studenten die zich bezighoudt met kwesties als dekolonisatie van het curriculum uiterst klein. Ik geloof er dan ook geen snars van dat de klagers daadwerkelijk de wokeisten vrezen. Ze weten heus dat de revolutie niet aanstaande is.
Het zijn de machtigen ‘die zich tot een heilige drijfjacht tegen dit spook verbonden’. Marx en Engels noemen de paus en de tsaar, bij woke zijn het de witte cisheteromannen en aan onze universiteit de voorzitter van het College van Bestuur. De angst voor het spook van nu is anders dan toen slechts een dekmantel. Wokewaarschuwingen zijn een manier om de eigen onwil te verhullen zich in de positie van minderheden te verplaatsen en sociale gelijkheid te bevorderen. Typerend, triest en ronduit reactionair.
Linda Duits is een weggelopen wetenschapper, gespecialiseerd in populaire cultuur; in het bijzonder op het gebied van gender en seksualiteit.
