Directeur nieuwe UB: ‘Bibliotheken draaien minder om boeken’
Vandaag opent de UvA na jaren (buren)ruzie, discussie, ontwerpen en bouwen dan eindelijk de nieuwe UB op het Binnengasthuisterrein. Met een gigantisch atrium, honderden studieplekken en minder boeken dan aan het Singel. Een gesprek met de eveneens kersverse directeur Carlos Reijnen. ‘De UB móet een plek van debat zijn.’
Geen boeken te zien op de flexwerkplek van UB-directeur Carlos Reijnen. Hij is deze zomer ingetrokken in de UB aan de Vendelstraat, het sinds 2019 grondig gerenoveerde en verbouwde voormalige Binnengasthuis. Zijn persoonlijke collectie – vooral werk over Tsjechië, Polen en de Balkanlanden onder het communisme in de twintigste eeuw– staat nog in de koffiekamer. ‘Dan kan ik in een hoekje lezen, maar houd ik wel de aansluiting bij de wetenschapper.’
Het is exemplarisch voor hoe de directeur van de nieuwe UB de bibliotheek ziet: niet uitsluitend als een plek voor alleen boeken. Hij stelt de bieb steeds meer voor als een studiezaal, leerplaats voor onderzoekers en plek voor gesprek en debat.
Een kwart van de literatuur uit de UvA-bibliotheken in de binnenstad is inmiddels verdwenen. Rondom het indrukwekkende, lichte atrium verrijzen wel meer dan duizend studieplekken, vertelt Reijnen.
Kortom, we hebben een enorme, nieuwe UB à 140 miljoen euro, maar minder plek voor boeken?
‘Al het werk blijft natuurlijk behouden, maar een deel is naar het depot IWO verhuisd. Bibliotheken draaien minder om boeken. Als maar twee personen een boek lezen dat hier staat in mijn vakgebied, het Tsjechisch, in het aankomend jaar is dat al een goed resultaat. Al hebben we juist tegen de stroom in gekozen voor behoud van een groot deel van de fysieke collectie.’
1998 Cultuur- en Wetenschapsstudies, Universiteit Maastricht
1998 Master Czech Studies, Karelsuniversiteit Praag
1999 Promovendus Geschiedenis, Universiteit Leiden
2006 Universitair Docent (Oost-)Europese Studies, UvA
2016 Universitair Hoofddocent (Oost-)Europese Studies, UvA
2016 Directeur Graduate School of Humanities, Faculteit der Geesteswetenschappen, UvA
2020 Directeur College of Humanities, Faculteit der Geesteswetenschappen, UvA
Maart 2025 Directeur Universiteitsbibliotheek en Bibliotheek HvA.
‘We zijn steeds meer bezig met digitalisering. En dan heb ik het niet alleen over online boeken, maar ook over datasets. Vroeger schoven mensen data zoals interviews of gegevens van onderzochte personen in een kastje in hun bureau. In het kader van open science wil je dat doorzoekbaar maken en veilig bewaren. En tegelijkertijd moeten onderzoekers met privacyregels omgaan. In dat regelen- en begeleiden - speelt de nieuwe UB een centrale rol in.’
Het verdwijnen van de bibliotheken oude stijl stuitte tegen de borst van de liefhebbers van de P.C. Hoofthuisbibliotheek. Actiegroep de Reaksie zette een grote petitie en vervolgens drukbezochte ‘uitvaart’ voor de bieb op. Hoe is het uitsterven van zulke publieksfavorieten te verdedigen?
‘De P.C.-Hoofthuisbibliotheek was inderdaad erg prettig. Ik kwam er zelf vaak om te werken als onderzoeker. Het fijne aan die bibliotheek was dat je middenin de collectie zat. In allemaal kleine hoekjes, rustig of juist waar je even samen kunt praten, naast de boeken. En dat is precies het concept wat ik in deze nieuwe UB zo goed zie terugkomen. Veel kleine ruimtes, tussen de literatuur.
‘De UB-Singel staat nu leeg. De verwachting is wel dat het op termijn verkocht wordt. Je verliest die plekken – en vooral de emotionele waarde – maar je wint dat alle collecties van de binnenstad nu in één grote open opstelling te vinden zijn. Wetenschap wordt steeds meer interdisciplinair, dus het is juist een meerwaarde dat je in alle vakgebieden kan zoeken.’
De duizend studieplekken zijn nog berekend op het totale aantal gebruikers van UB Singel en PC. Hoofthuis. Overstromen deze studiezalen niet met gretige studenten?
‘Het is natuurlijk een bijzonder aantrekkelijke locatie, dus dat gaat inderdaad meer vraag opleveren, verwacht ik. Uiteindelijk zullen we het wel kunnen opvangen. We kunnen de inrichting aanpassen of studieplekken maken in gebouwen in de buurt, zoals het Bushuis. Een laatste redmiddel kan zijn dat je ervoor kiest om ruimte te maken door nog een extra gedeelte boeken naar het depot te verplaatsen.’
Wordt dit met al die ruimte ook een open plek voor iedereen in de buurt?
‘Vooralsnog is de bibliotheek alleen toegankelijk voor iedereen met een UvA-pas. Dat is nog best een uitdaging, want van de ene kant wil je de relatie met de stad benadrukken. De binnenstad inspireert namelijk en onderzoek, onderwijs, debat kan alleen bestaan in relatie tot je omgeving. Van de andere kant wil je ook niet dat een toerist hier naar binnenwandelt en een studentenplek bezet houdt. Dus we houden nog even toegangspoortjes aan.’
In de bibliotheek van REC-H is vorig jaar luidruchtig geprotesteerd en tijdens de bezetting van het Binnengasthuisterrein betraden pro-Palestinadademonstranten tijdelijk het terrein van de nieuwe UB, met schade aan het gebouw. Hoe wilt u omgaan met eventuele demonstraties?
‘Over ingrijpen bij bezettingen ga ik niet. Maar de UB móet een plek van debat zijn, daarvoor hebben we juist een prachtig, open atrium. Het is een bibliotheek dus ik vind dat dat debat een beetje on topic moet blijven. Palestina-Israël dat kan zeker bij de onderwerpen horen, maar dan het liefst met thema’s als censuur of vrijheid van informatie. Zo’n discussie mag dan absoluut flink schuren.’
Een eventuele UB was ooit begroot op 60 miljoen, uiteindelijk heeft het gebouw circa 140 miljoen euro gekost. Was het doorbouwen die kosten het waard?
‘Als je vooraf dit prijskaartje aan dit project had gehangen, was het inderdaad waarschijnlijk niet gestart. Maar het project is tegen fikse tegenvallers aangelopen. Voorbeelden zijn protesten tegen de sloop van het oude Binnengasthuis – gelukkig met succes –, bezwaren van buurtbewoners, bouwmateriaal dat alleen via de gracht in plaats van de straat vervoerd kon worden en een onverwachts noodzakelijke fietsenstalling. Je komt dan van de ene kostenpost in de andere terecht, terwijl je het pad al gekozen hebt en moeilijk terug kan.
‘De universiteit heeft echter echt een centrale plek nodig waar studenten elkaar ontmoeten, evenementen mogelijk zijn en die uiteindelijk een uithangbord is voor de UvA. Waar we promovendi van verschillende disciplines samenbrengen, een docent kunnen helpen met onderwijs verbeteren en studenten leren bronnen te vinden. Ik denk dat we snel gaan zien dat dit centrale icoon midden in de binnenstad de prijs waard was.’
De UvA weert het studentenblad Propria Cures (PC) sinds mei 2024 van de campus wegens een ruzie omtrent een artikel over een UB-medewerker. PC-redacteuren noemden het ironisch dat de UB tegelijkertijd een gigantisch citaat van voormalig PC-redacteur Martinus Nijhoff – ‘Lees maar, er staat niet wat er staat’ - op de buitengevel heeft geplaatst.
‘Dat is inderdaad geestig. Ten aanzien van PC zelf kan ik niet te veel zeggen aangezien dat een UvA-brede vraag is. Meer algemeen kan ik wel zeggen dat ik er aan hecht dat alle geluiden hier in principe een plek zouden moeten krijgen.’
Hebt u zelf nog wel tijd om hier in de bieb te lezen?
‘Ik heb speciaal een dag in de week gereserveerd om nog college te geven, wat onderzoek te doen en dus ook literatuur te bestuderen. Ik vind het belangrijk om ook de ervaring van een onderzoeker te behouden. En college geven kan straks voor het eerst ook in de bibliotheek. Het chirurgisch theater, waar in de negentiende eeuw live werd geopereerd in colleges, is nu een prachtige zaal.’
En als er dan boeken niet te vinden zijn voor uw onderzoek kunt u klagen bij de directeur.
‘Ja! Deze ervaring helpt met te zien waar academici materiaal zoeken, wat ze gebruiken en wat ook niet. Ik blijf zo aangesloten bij wat er nodig is voor data management, de randvoorwaarden voor onderzoek. De UB wil daarbij helpen. Die nieuwe, vaak digitale, manier van ondersteuning vormt echt de herontdekking van de bibliotheek.
