UvA-alumnus ontdekte zware misstanden in Afrikaanse natuurparken
Alumnus Olivier van Beemen won onlangs de Brusseprijs met zijn boek Ondernemers in het wild. Die prijs voor het beste journalistieke boek kreeg de voormalig student Frans voor zijn onderzoek naar misstanden in Afrikaanse natuurparken. ‘Vermeende stropers werden aan een tak opgehangen en met stokken geslagen.’
Vier dagen lang werden onderzoeksjournalist Olivier van Beemen en zijn lokale collega Flore Nobimbe van het ene politiebureau naar het andere politiebureau in Benin versleept. Ze waren gearresteerd op verdenking van spionage, terwijl Van Beemen bezig was met een groot onderzoek naar de invloedrijke NGO African Parks.
‘Bang was ik niet, leuk was anders,’ zegt Van Beemen achteraf nuchter over zijn gevangenschap. ‘We dreigden voor een speciaal hof voor terrorisme te moeten verschijnen. Maar ik had van tevoren met experts een risico-inschatting gemaakt dat het ergste wat kon gebeuren was dat ik het land uitgezet kon worden. En dat gebeurde. Flore is daarna ook met rust gelaten.’
Van Beemen deed op het moment onderzoek vlakbij een natuurgebied van African Parks in Benin. Follow the Money-journalist Van Beemen hoorde begin 2020 tijdens een reportage in Afrika voor het eerst over die natuurbeschermingsorganisatie. De organisatie is met maar liefst 23 parken in dertien landen de grootste natuurparkbeheerder van het continent. In hun parken zou er volgens Van Beemens boek echter sprake zijn van intimidatie, racisme en zelfs marteling van de omliggende bevolking.
Student en journalist
Het was altijd Van Beemens droom geweest om door Afrika te reizen – ‘liefst niet in een politieauto’ – en verslag te doen van wat daar speelde. Al voor zijn studententijd had hij een fascinatie voor het continent. ‘Ik wilde zoveel mogelijk weten over de geschiedenis en las veel Afrikaanse schrijvers.’ In zijn studententijd deed Van Beemen dat dan wel in het Frans. De student koos er niet voor niets voor om aan de UvA een taal te kiezen waarmee je in West-Afrika ver komt. Hij schreef zijn masterscriptie in Parijs waar hij al tijdens zijn studie als freelance correspondent aan de slag ging, maar hij begon ook naar Afrika te reizen voor verhalen.
Jaren later stuitte Van Beemen tijdens zo’n reis op de machtige organisatie African Parks. ‘Ik dacht: waarom heb ik nog nooit van deze mensen gehoord? Sommige dingen klonken te mooi om waar te zijn.’ Van Beemen overwoog: ‘Wat kunnen zij dat anderen niet kunnen?’ Tot donateurs behoren immers onder andere Taylor Swift, Leonardo DiCaprio, de familie achter de supermarktketen Walmart en de Nationale Postcodeloterij.
‘Oorlogshouding’
Zo kwam Van Beemen op het spoor van de grootste private parkbeheerder van Afrika, en de crue verhalen die aan de organisatie kleven. Het goede doel, wiens topmanagement vrijwel geheel bestaat uit witte personen, heeft in zijn natuurparken contractueel een geweldsmonopolie van overheden gekregen. ‘Ze mogen zelf stropers arresteren en de wet handhaven’, zegt Van Beemen, die honderden bronnen zoals parkbewoners, ex-rangers en ambtenaren sprak.
Uit Ondernemers in het wild blijkt dat parkbewoners te dealen hebben met gewassen die zonder compensatie moeten plaatsmaken voor hekken van de parken, gevaarlijke dieren als olifanten waar de bewoners zich niet tegen mogen verdedigen en zelfs mishandelingen door rangers wegens het vissen op niet toegestane plekken. Ondanks de oorspronkelijk nobele doelen van de NGO, zoals biodiversiteit vergroten en de lokale economie stimuleren, tekent zich een beeld af van een ‘soort oorlogshouding tegen de omliggende bevolking,’ aldus Van Beemen.
De positie van marktleider van African Parks is deels te wijten aan de weinige kosten die overheden kwijt zijn aan de strak georganiseerde parken. African Parks neemt volgens de contracten die ze sluiten ook veel sociaaleconomische plichten op zich, zo belooft het molens of scholen te bouwen, én weet zich met donateurs redelijk goed te handhaven in soms politiek ingewikkeld gebied. ‘African Parks neemt niet alleen kosten voor ranger-instructeurs of uniformen, maar alle kosten over van de overheid.’
Martelmethode ‘De schommel’
Lang werd Van Beemen geheel tegengewerkt door de communicatie-afdeling van het bedrijf en alle toegang tot natuurgebieden ontzegd van African Parks. Na twee jaar onvermoeibaar volharden werd het de onderzoeksjournalist toegestaan met medewerkers van African Parks een natuurgebied in Zambia te betreden. ‘Een oud-medewerker dacht dat dat het saaiste park was.’
‘Maar de rangers - de parkwachters van die parken - worden getraind om mensen die in de omgeving wonen te zien als potentiële stropers,’ zag Van Beemen. ‘Dat is wat ze leren van hun instructeurs, vaak ex-militairen uit Zuid-Afrika, Israël of Frankrijk.’ Dat zorgt ervoor dat ook in het Zambiaanse park veel normale parkbewoners gezien worden als potentiële stropers. ‘Het is in sommige parken bijvoorbeeld illegaal om bladeren te verzamelen om het dak van je huis te bedekken, wat mensen al jaren doen. Of om planten te plukken voor hun medicinale werking. En dan loop je als parkbewoner het risico om door de rangers enorm agressief benaderd te worden.’
Meerderee ex-rangers van het Zambiaanse park vertelt bijvoorbeeld over martelmethode de ‘Schommel’ voor vermeende stropers. ‘Dan word je vastgebonden met je handen en voeten achter je rug en word je opgehangen aan een tak’, schrijft van Beemen in zijn boek. ‘Ondertussen wordt diegene dan met stokken geslagen.’ Menig onschuldige Zambiaan zou daardoor bekend hebben, ontdekte Van Beemen.
Miljoenenclaim
En ook Van Beemen zelf werd bedreigd. Een voormalig FBI-agent in dienst van African Parks trok hem volgens interne bronnen zorgvuldig na. Toen hij in Benin bronnen rondom het park probeerde te spreken, volgde de arrestatie op verdenking van spionage. African Parks zou niks met de arrestatie te maken hebben, stelde de organisatie zelf.
African Parks dreigde voor publicatie van Van Beemens boek ook nog eens een miljoenenclaim in te dienen tegen de freelance journalist wegens smaad. De inmiddels ervaren Van Beemen sliep er dagen slecht van. ‘Maar voor hen is het ook een risico dat door een rechtszaak het boek nog veel meer publiciteit krijgt.’ Gerechtelijke stappen zijn na het uitkomen van Ondernemers in het wild inderdaad niet gevolgd.
Toch is Van Beemens droom over Afrika nooit vernietigd. De journalist had – in tegenstelling tot het bestuur van African Parks volgens hem – geen ‘Out of Africa-beeld’ over het continent. En van die ene vakantie met zijn gezin in Zambia en Botswana kon hij gewoon als ieder ander genieten. Of African Parks zijn Afrikaanse droom ook kan behouden moet nog blijken. Van Beemen: ‘Ik denk dat het belangrijk is dat alle betrokkenen zich afvragen of deze vorm van natuurbeheer een toekomst heeft.’
