UB-medewerker schrijft feministische roman over toxische relatie
De vijfde roman van Diana Tjin (63) – medewerker van de UvA-Universiteitsbibliotheek – staat in het teken van vrouwenemancipatie. Met Scènes uit een giftige relatie wil ze haar zorgen uiten over vrouwen die onderdrukt worden door hun partner. ‘Ik heb mijn eigen relatie in de jaren ‘80 als voorbeeld gebruikt.’
Diana Tjin schreef eerder vier andere boeken, naast haar werk als universiteitsbibliotheekmedewerker. Haar nieuwste boek, dat in april uitkwam, gaat over de zeventienjarige Hermine. Ze wordt verliefd op een vijf jaar oudere student, Berend. Hij is de liefde van haar leven, althans dat denkt ze. Als ze gaan samenwonen komt zijn ware aard naar boven: een narcist die haar met verbaal geweld kleineert. Haar studie neemt hij niet serieus en ze wordt in de traditionele vrouwenrol gedrukt, waarbij de boodschappen en het koken voornamelijk voor haar rekening komen. Eenmaal verwikkeld in een giftige relatie, is het lastig voor Hermine bij hem weg te gaan.
Het boek heet Scènes uit een giftige relatie. Waarom?
‘De titel is gebaseerd op de film Scènes uit een huwelijk, van de beroemde Zweedse regisseur Ingmar Bergman, over een getrouwd stel dat gedurende een lange periode uit elkaar groeit. Lezers moeten aan de hand van de titel meteen snappen waar mijn boek over gaat.’
‘Daarnaast voelt hoofdpersoon Hermine zich soms net een filmpersonage, in een leven dat niet door haar is geschreven. Ze is losgeraakt van de realiteit, omdat ze geestelijk onder druk staat. Dat is ook de reden dat ik toneelachtige scènes in sommige hoofdstukken heb verwerkt. Daarin beschrijf ik “personages”, “decors” en een “handeling” om te laten zien hoe vervreemd Hermine is geraakt van haar eigen leven. Ze had nooit gedacht dat ze in zo’n situatie terecht zou komen.’
Hermine wordt in de traditionele vrouwenrol gedrukt. Waarom koos je voor vrouwenemancipatie als onderwerp?
‘Ik ben Surinaams, dus een geboren feminist. In Suriname is het altijd heel gewoon geweest om als vrouw je eigen brood te verdienen en je mannetje te staan. Sterke, mondige vrouwen worden daar erg gewaardeerd. Voor mijn generatie was vrouwenemancipatie in Nederland nog uitzonderlijk. Toen ik naar Nederland kwam en hier verder opgroeide merkte ik dat er van vrouwen werd verwacht dat ze huisvrouw werden, of ze nou gestudeerd hadden of niet. In mijn Nederlandse omgeving trok men de wenkbrauwen op dat ik wilde blijven werken toen ik kinderen kreeg. Van de juffrouw van mijn zoontje op de basisschool kreeg ik zelfs een standje over kinderverwaarlozing. Ik schrik ervan dat meiden uit deze generatie, die nu even oud zijn als ik toen ik jonge kinderen had, hetzelfde overkomt. Er is altijd wel een reden om vrouwen klein te houden. Soms vraag ik me af waarom we niet verder zijn. Dan denk ik: zijn we dan niks opgeschoten?’
‘Ik heb mijn eigen relatie in de jaren ‘80 als voorbeeld gebruikt voor mijn boek. De toxische dynamiek tussen Hermine en Berend heb ik daarnaast ook gebaseerd op verontrustende relaties tussen stellen, collega’s, ouders en kinderen, en vrienden in mijn omgeving. Ik schreef dit boek vanuit een feministisch perspectief, maar breder gezien gaat het over verstoorde verhoudingen – over hoe mensen elkaar klem kunnen zetten en hoe groot de gevolgen zijn.’
Je vraagt je als lezer af waarom Hermine Berend niet gewoon verlaat.
‘Het is een van de grootste mysteries waarom vrouwen die verbaal of fysiek mishandeld worden toch bij hun partner blijven. Maar het is erg complex. Soms zijn er bijvoorbeeld kinderen in het spel of laat de financiële situatie het niet toe om weg te gaan. In het geval van Hermine is het puur onzekerheid. Zonder Berend voelt ze zich geen volwaardig mens. Geleidelijk begint ze in te zien dat ze niet zo hoeft blijven denken over zichzelf. Dat is het moment waarop ze weggaat bij hem.’
Wat wil je de lezer meegeven?
‘Ik schreef dit boek om mensen die in een giftige relatie zitten een hart onder de riem te steken. Het is niet makkelijk, maar je hebt de keuze om weg te gaan. Hopelijk is het een eyeopener voor mensen die zich in het verhaal herkennen en geeft het ze de moed om dit gedrag niet meer te tolereren. Je moet jezelf serieus nemen, daar begint het mee.’
Hoe kun je iemand die in een giftige relatie zit helpen?
‘Mijn dankwoord richt ik onder meer aan iedereen die tijdens mijn giftige relatie niet wegkeek. Of het nu gaat om kindermishandeling, fysiek geweld of verbaal misbruik in een romantische relatie: het is essentieel dat omstanders niet beweren dat het erbij hoort of dat iemand zich aanstelt. Tegelijkertijd moet je als vriend(in) oppassen niet tussenbeide te komen – een gewelddadige partner ervaart zulke vriendschappen vaak als bedreiging en kan die zelfs verbieden. Het slachtoffer raakt daardoor nog verder geïsoleerd. Als je merkt dat er iets niet klopt, hoef je het niet direct ter sprake te brengen; zeg gewoon dat je er voor diegene bent en dat hij of zij altijd bij je terechtkan. Wie wanhopig is, herkent zo’n helpende hand meestal wel.’
Hoe verschilt dit boek van je andere boeken?
‘In mijn eerdere boeken heb ik mijn zorgen geuit over de manier waarop de maatschappij omgaat met mensen met een andere achtergrond – er worden immers nog steeds racistische opmerkingen gemaakt. Zelf ben ik dus Surinaams, en hoewel mijn afkomst en discriminatie ook in dit boek terugkomen, staan ze niet centraal. Mijn voornaamste zorg is de positie van vrouwen, en dit boek heb ik geschreven om hen te steunen.’
