Update: ‘Femke Halsema moest mij niet’ (met reactie Halsema)
Zijn uitgesproken mening kostte hem zijn rol in de commissie die na de bezetting van het Maagdenhuis de financiën aan de UvA zou onderzoeken. Maar Reijer Hendrikse verandert voorlopig niets aan zijn koers: wetenschappelijk onderzoek doen naar de commercialisering van het publieke domein én zijn mening daarover ventileren. ‘Ik ben enorm onder druk gezet.’
Reijer Hendrikse zit in een Italiaanse bistro aan de Plantage Middenlaan en neemt een slok van zijn cola. Hij is de afgelopen drukke maanden goed doorgekomen, al is hij wel wat voller geworden, zegt hij, en slaat met zijn vlakke hand op zijn buik. Het afronden van zijn proefschrift heeft een jaar langer geduurd dan gepland. Hij schreef columns voor het online financieel magazine Follow the Money en hij werd klaargestoomd als lid van de commissie die na de Maagdenhuisbezetting de financiën aan de UvA moest gaan onderzoeken.
En alsof dat niet druk genoeg was, kreeg Hendrikse ook nog een dochtertje in die periode. De kinderopvang was al geregeld toen voormalig GroenLinks-leider Femke Halsema zich plotseling terugtrok als voorzitter van de commissie financiën. Ze schreef in een brief dat ze het gevoel had dat ze de actiegroepen moest vertegenwoordigen en daardoor geen onafhankelijk onderzoek kon doen. Vooral de aanwezigheid van de secretaris gaf haar het gevoel dat ze niet onafhankelijk kon zijn.
Die secretaris was Reijer Hendrikse, en Halsema trok hem mee naar de uitgang. Ze ging weg en er kwam een nieuwe commissie waarin geen plek meer was voor de besmette financieel geograaf - de rekening van het kinderdagverblijf heeft hij later die zomer bij de UvA gedeclareerd.
Hendrikse heeft altijd volgehouden dat hij niet politiek was en dat de commissie, ook met zijn deelname, een feitenonderzoek ging doen. Voor zijn proefschrift, dat hij donderdag 26 november dan eindelijk verdedigde, had hij immers jaren wetenschappelijk onderzoek gedaan, onder meer naar de financiën van de UvA. De universiteit was een van de vier casestudy’s in zijn onderzoek naar ‘financialisering’ van het publieke domein.
Wat heeft u gevonden?
‘Dat zelfs dit soort instellingen ook meer en meer onderhevig is aan de logica van financiële markten, dat ze steeds meer een beroep doen op financiële instrumenten en zich steeds vaker in de schulden steken: financialisering dus.’
Wat bedoelt u daarmee?
‘Bestuurders werden afhankelijk van vastgoedconsultants, van accountants en natuurlijk van de bankiers. Er is een grote informatieongelijkheid tussen die publieke beleidsmakers aan de ene kant en de banken aan de andere kant. Neem bijvoorbeeld de UvA. In de jaren nadat de universiteit haar eigen vastgoed moest gaan beheren en nieuwbouw moest financieren namen de schulden toe en werd de universiteit steeds afhankelijker van financiële logica. Er kwamen ineens heel veel adviseurs, accountants en financiële specialisten het Maagdenhuis binnen.’
In uw proefschrift beschrijft u hoe een voormalig partner bij Deloitte zitting nam in het bestuurscollege van de UvA.
‘Ja, precies. Maar je ziet ook die hele nieuwe managementkaste net onder het CvB. Bij de afdeling Financiën & Control werkten vorig jaar dertien mensen, en bij Real Estate Management werkten er 21. En hoeveel werkten er bij Academic Affairs? Zeven? Je kunt dat zien als een indicator, ook in mijn onderzoek naar financialisering: dat er vijf keer zo veel mensen werken bij vastgoed en financiën als bij academische zaken. Ik vind dat veelzeggend. Vroeger maakte de universiteit zich druk om goed onderzoek, goed onderwijs. En nu zijn er drie strategische pijlers: goed onderwijs, goed onderzoek, maar ook vastgoed-strategie.’
En wat dan nog?
‘De universiteit steekt zich in de schulden. Rond 2007 heeft het CvB een beslissing genomen om de leencapaciteit van de UvA te verdubbelen van 200 miljoen naar 400 miljoen euro. En dat ging op basis van een rapport van vastgoedadviseurs, die zeiden: nou ja, als je nog grotere mooiere en glimmende gebouwen bouwt, dan ga je die global war on talent wel winnen.’
‘Maar het tegendeel is waar. De financiële verplichtingen hebben een dwingend effect op je beleid. Na verloop van tijd kom je erachter dat je wel erg veel schuld bent aangegaan. Dan zie je toch dat je het risico loopt dat je het geld ergens anders vandaan moet halen. In het geval van de UvA gaat dat ten koste van onderzoek en onderwijs. Dan moet je opleidingen samenvoegen en zorg je dat er minder onderzoeksgeld is, minder docenten per student.’
‘Eind jaren negentig had je iets van zestig studenten per professor, en nu bijna het dubbele. Het onderwijs wordt daar niet beter van.’
Toen in mei bekend werd dat Reijer Hendrikse was voorgedragen als lid van de commissie financiën zei hoogleraar informatica en oud-COR-voorzitterDe COR is de Centrale Ondernemingsraad van de UvA. Jan Bergstra tegen Folia dat Hendrikse ‘zijn conclusies kennelijk al klaar had’.
Een groot onderzoek naar de UvA, met harde conclusies – vond u het gek dat Bergstra dat zei?
‘In de pre-commissie leefde een heel academisch idee van onderzoek. Mijn hoofdstuk over de UvA is een wetenschappelijk artikel. De pre-commissie vond het een goed idee als er ook iemand in de commissie zou zitten die daar al naar gekeken had, die daarover had geschreven.’
In hetzelfde online artikel van Folia zeiden ook de Centrale StudentenraadDe CSR is de Centrale Studentenraad van de UvA: de vertegenwoordiging van UvA-studenten bij het College van Bestuur. en de COR te denken dat Hendrikse vooringenomen was. Voorzitter Femke Halsema schrok daarvan, legt Hendrikse uit. Ze hadden een afspraak om kennis te maken, maar Halsema belde af. Een maand later vroeg ze Hendrikse van zijn commissielidmaatschap af te zien.
Halsema zei een paar weken later, in juni, tegen Hendrikse verrast te zijn dat hij ook commissielid zou worden. Ze zei dat ze dacht dat hij alleen uitvoerend secretaris werd, en niet ook nog eens zelf onderzoek zou gaan doen, legt Hendrikse uit.
‘Maar dat kan ik moeilijk geloven, want ik had haar in mei dat artikel uit Folia doorgestuurd. Ze had daar zelfs op gereageerd. Ze zei toen dat dat het haar verbaasde dat de COR en de CSR in de pre-commissie zaten en publiekelijk de samenstelling van de commissie gingen bekritiseren.’
‘Een dag voor installatie zei ze tegen mij: “Jou moet ik niet.”’ Halsema zou Hendrikse hebben gevraagd om alsnog van zijn commissielidmaatschap af te zien en verder te gaan als uitvoerend secretaris. Maar hij weigerde. De installatie ging door, met Halsema, en met Hendrikse. ‘De dagen na de installatie ben ik enorm onder druk gezet om van mijn commissielidmaatschap af te zien – alsof die keuze aan mij was. Ik moest aanblijven als secretaris en mocht alleen datgene onderzoeken en opschrijven wat Halsema wilde.’
De pre-commissie had de voordracht voorbereid door maandenlang te overleggen en Hendrikse voelde zich schatplichtig. Een kleine week later gaf Halsema haar opdracht terug – in een brief die door alle leden was ondertekend, behalve door Reijer Hendrikse.
Het ligt allemaal achter hem. Hendrikse zal zijn koers niet zo snel verleggen en wetenschap met engagement blijven combineren. In zijn proefschrift schrijft hij: ‘Lastly, I thank the many hun-dreds of students and staff who have been involved in the recent Maagdenhuis revolt, especially Humanities Rally, De Nieuwe Universiteit and Rethink UvA.’ En: ‘Make no mistake: we have only just begun.'
Update vrijdag 27 november 17:00 uur:
Femke Halsema heeft gereageerd op de lezing van de gebeurtenissen van deze lente die Reijer Hendrikse in dit interview heeft gegeven. Haar reactie is te lezen onder dit artikel.
Lees het hele interview in Folia 11, die sinds woensdag in de bakken ligt op de UvA en de HvA.
