Oud, jong of kwetsbaar: wie krijgt voorrang bij het coronavaccin?
Nu het coronavaccin eraan komt en in Engeland de eerste injectie is gezet, barst het vragenvuur los. Is vaccinatie wel veilig? Wie moeten als eerste een injectie krijgen? Wat moet er gebeuren als mensen zich niet willen vaccineren? Folia sprak met jurist Hannah van Kolfschooten en rechtsfilosoof Roland Pierik.
Minister van Volksgezondheid, Hugo de Jonge, liet vorige week weten dat vanaf 4 januari de eerste Nederlanders een injectie tegen COVID-19 kunnen krijgen. Tenminste, als alles meezit. Dat lijkt heel snel; in een jaar tijd is er een vaccin ontwikkeld waar normaal jaren over wordt gedaan.
‘Allerlei wetenschappers in de wereld zijn nu tegelijk bezig met de ontwikkeling van een coronavaccin, daarom gaat het snel,’ vertelt onderzoeker gezondheidsrecht Hannah van Kolfschooten. ‘Maar het onderzoek gaat niet té snel. In Europa gelden bijvoorbeeld strikte medisch-ethische regels voor proefpersonenonderzoek. Medisch-ethische toetsingscommissies, bestaande uit zowel artsen, ethici als juristen, beoordelen aan de hand van Europese regelgeving of een studie kan starten met het testen bij proefpersonen.’
Daarnaast gaan nieuwe vaccins eerst allemaal langs de European Medicines Agency (EMA), zegt rechtsfilosoof Roland Pierik. ‘Ze belanden pas op de markt nadat duizenden mensen zijn getest en de EMA op basis van de uitkomsten van dit onderzoek het vaccin goedkeurt.’
Eerst medisch kwetsbaren
In januari zijn er nog niet genoeg vaccins voor iedereen. Daarom adviseert de Gezondheidsraad het kabinet om de meest kwetsbare mensen als eerste te vaccineren. Pierik zit in de commissie van de Gezondheidsraad. ‘Bij meest kwetsbaren moet je onder meer denken aan mensen met ziekten waarbij besmetting met COVID-19 extra risicovol is en mensen boven de zestig jaar oud. Als ouderen een injectie krijgen kun je die verschrikkelijke uitbraken in verpleeghuizen tegengaan.’
Van Kolfschooten denkt dat er bij dat advies van de Gezondheidsraad te weinig rekening wordt gehouden met sociaal kwetsbare mensen, zoals werklozen, fysiek beperkten, en mensen met een onzekere verblijfsstatus. Eerder betoogde ze samen met UvA-collega’s Katrina Perehudoff en Anniek de Ruijter in NRC dat het advies over de vaccinverdeling principes als wederkerigheid, menselijke waardigheid en rechtvaardigheid moet bevatten, zodat de bestaande ongelijkheid in Nederland niet groter wordt. ‘Sociaal kwetsbare mensen lijden erg onder de coronacrisis. Zij hebben veel last van de sociaal-economische impact van COVID-19.’
Moeilijke keuze
Volgens Pierik zouden bij de huidige schaarste aan vaccins vooral medische overwegingen een rol moeten spelen. ‘We moeten bekijken op welke manier we de medisch gezien meest kwetsbare groepen het beste kunnen beschermen. Het tegengaan van sociaal-economische ongelijkheid is ook een belangrijk beleidsdoel maar daarvoor zijn andere instrumenten beter geschikt.’
‘Het is heel moeilijk om een keuze te maken wie als eerste een vaccin moet krijgen. Het is nog niet duidelijk hoe effectief de injectie zal zijn. Misschien ben je zelf wel beschermd, maar of je dan anderen niet meer kunt besmetten is niet zeker. Ook weten we niet of het minder goed werkende immuunsysteem van ouderen ervoor zorgt dat het vaccin minder effectief bij hen aanslaat.’
De Gezondheidsraad had nog een andere optie in gedachten voor de vaccinverdeling: eerst de mensen die het virus verspreiden vaccineren, dus mensen tussen de 24 en 30 jaar. Zo zou het virus de meest kwetsbaren moeilijker kunnen bereiken. Pierik: ‘Deze strategie werkt alleen weer niet als die jongeren denken dat ze zelf toch geen risico lopen dus zich niet laten inenten.’
Kwart Nederlanders twijfelt over vaccinatie
Bijna een kwart van de Nederlanders twijfelt over vaccinatie, blijkt uit onderzoek van I&O Research. Dat helpt niet in het gevecht tegen het coronavirus. Toch is de discussie over een vaccinatieplicht een brug te ver, aldus Pierik. ‘Laten we eerst eens kijken wat er gebeurt als de eerste gevaccineerde mensen inderdaad geen serieuze bijwerkingen hebben, en goed beschermd blijken te zijn.’
Pierik snapt wel dat mensen nu twijfels over het coronavaccin hebben. ‘Ik zal nu ook nog niet zeggen: kom maar op! Pas als de EMA goedkeuring heeft gegeven wil ik me laten vaccineren. Ik verwacht wel dat de twijfels straks gaan verdwijnen. Mensen hadden eerst ook hun bedenkingen over de vaccinatie tegen HPV, het virus dat baarmoederhalskanker kan veroorzaken. Het bewijs van de veiligheid en effectiviteit van die inenting is nu zo overstelpend. Het positieve effect van het HPV-vaccin kon je pas jaren later zien. Het effect van het coronavaccin zie je echter al binnen een paar maanden. Als het werkt zal het reproductiegetal (R) omlaag gaan en het sterfgetal zakken. Misschien moeten we mensen even de tijd geven om te wennen. Dat kan ook, want we hebben toch niet gelijk genoeg voor iedereen.’
‘Het is mogelijk dat vliegtuigmaatschappijen straks zeggen dat niet-gevaccineerde mensen niet aan boord mogen, maar dat betekent niet dat je dan verplicht bent tot inenting. Je kunt namelijk ook besluiten om niet naar Ibiza te gaan; je hoeft geen gebruik te maken van de KLM.’
Ontslag mogelijk
‘Wanneer ziekenhuizen alleen gevaccineerd personeel aan het bed laten staan, is er ook geen sprake van vaccinatieplicht. Het is duidelijk dat zorginstellingen groot belang hebben bij vaccinatie om de kans op besmetting van patièˆnten te minimaliseren. De zorgplicht die zorginstellingen hebben om de mensen te beschermen die aan hun zorg zijn toevertrouwd, kan ook implicaties hebben voor het personeelsbeleid. Als zorgmedewerkers geen inenting hebben gehad, zijn zij niet meer inzetbaar voor kwetsbare patiënten. En als het ziekenhuis geen ander werk voor hen heeft, is ontslag mogelijk, zoals collega Evert Verhulp (arbeidsrecht) en ik onlangs in de Volkskrant beargumenteerden.’
‘Ik denk dat het heel belangrijk is dat we kritisch blijven op ontwikkelingen. Maar we moeten ons niet verliezen in onze twijfels. Je kunt niet zelf onderzoek doen; je moet ervan uitgaan dat de mensen die het vaccin ontwikkelen en controleren weten wat ze doen en geen onnodig risico willen nemen. Als ik een trein in stap, ga ik ook niet van tevoren checken of die trein goed werkt. Mensen die het vaccin maken en controleren hebben daar net zo veel kennis van als de mensen die de treinen ontwerpen en onderhouden van treinen hebben. Ik stap ook gewoon een trein in, tenzij ik echt zie dat er spontaan een wiel afvalt.’
