Tips voor de formateur | ‘Probeer eens een minderheidsregering’
.JPG)
Tijdens de formatie liggen er talloze hoofdpijndossiers op tafel. Folia schiet de formerende partijen te hulp en presenteert iedere week een oplossing voor een groot probleem. Vandaag: politicoloog Tom van der Meer over macht en tegenmacht en de versterking van de rechtsstaat.
‘We zijn de afgelopen decennia steeds meer doorgeschoten naar monisme en meer coalitiedwang. Monisme is het idee dat het parlement en de regering samen een grote macht vormen. Hoe meer de regering en de Tweede Kamer samenklonteren, hoe minder de Tweede Kamer in staat zal zijn om daadwerkelijk haar controlerende functie uit te oefenen. Je wil daarom dat de twee wat onafhankelijker van elkaar worden.
We moeten dit trouwens ook niet overdrijven. In de praktijk is Nederland nooit uitermate dualistisch geweest. Dat kan niet omdat de regering in ons systeem afhankelijk is van het vertrouwen van het parlement.
Te verregaand monisme betekent echter dat fouten langer kunnen aanhouden en veel groter kunnen worden. We hebben de laatste jaren gezien, bijvoorbeeld met de toeslagenaffaire, dat een gebrekkige positie van de Tweede Kamer daarin een probleem kan zijn.
Ook voor de regeringspartijen is monisme een probleem. Ze hebben veel moeite om zich van elkaar te onderscheiden en ze kunnen moeilijker duidelijk maken wat hen uniek maakt, doordat ze zich zo vastbinden aan het regeringsbeleid. Dat leidt er vaker toe dat kiezers op zoek gaan naar partijen die wél uitgesproken zijn, en die zitten vaker aan de flanken. Het is daarom ook voor regeringspartijen zelf interessant om zich wat meer te profileren ten opzichte van elkaar, en meer afstand te nemen van de regering.
Er zijn een aantal manieren om meer afstand te creëren tussen de regering en het parlement. Denk allereerst aan een regeerakkoord op hoofdlijnen. Ook het beperken van de regelmatige overleggen tussen ministers en partijleiders zal helpen. En overweeg ook een minderheidsregering, wat betekent dat de regering steeds naar wisselende meerderheden moet zoeken in de Tweede Kamer. Door deze maatregelen zal het beleid niet meer van tevoren volledig bepaald zijn, en moet de regering vaker steun zoeken voor hun plannen in het parlement.
Een ondersteunende oplossing is een betere omgang met het vrijgeven van informatie aan de Tweede Kamer. Zo kan de Tweede Kamer haar controlerende werk goed doen. Ook het versterken van de Kamercommissies, waar veel voorbereidend werk wordt gedaan, kan de eigenstandige positie van de Tweede Kamer tegenover de regering verbeteren.
Door deze commissies sterker te maken, wordt de Tweede Kamer minder afhankelijk van de lijnen die via de Tweede Kamer naar de fracties lopen. De Kamercommissies kunnen dan een ander soort machtsblok vormen tussen de regering en het parlement.
Het principe van tegenmacht gaat echter veel verder. Het omvat ook de rechterlijke macht en de ombudsman, waar burgers terecht kunnen voor de bescherming van hun rechten. Het kan ook correctieve referenda omvatten, als middel voor burger om actief een veto uit te spreken tegen beleid dat geen steun verdient. Hoe meer al deze tegenmachten opzij worden geschoven, vanwege bestuurlijke efficiëntie, hoe groter de risico’s worden.’
Lees ook de vorige aflevering van Tips voor de formateur, waarin stadsgeograaf Cody Hochstenbach aan het woord komt over de woningmarkt. ‘We moeten in Nederland af van de fixatie op eigen woningbezit.’
