UvA’ers over stikstofrapport: ‘Onze studie staat allesbehalve haaks op het huidige beleid’
Dinsdag verscheen het rapport over de ‘daadwerkelijke’ stikstofverspreiding van melkveehouderijen. Wat zijn de gevolgen van dat langverwachte onderzoek? Folia vroeg het UvA-wetenschappers Emiel van Loon en Albert Tietema, die het onderzoek leidden. ‘Onze studie is allerminst een bom onder het stikstofbeleid, het is op z’n hoogst een rimpeling in het water.’
Drie jaar lang onderzochten statisticus Emiel van Loon en ecoloog Albert Tietema de verspreiding van stikstof bij twee vergelijkbare melkveehouderijen in Nederland: een in de oksel van de A6 vlakbij Almere, de ander in Noord-West Friesland. Een arbeidsintensieve klus waarbij ze maar liefst vijf meetmethoden gebruikten, enkele bestaande en enkele nieuwe nog experimentele methoden.
In een notendop concludeert het rapport dat 91 procent van de stikstofuitstoot van een stal niet terecht komt op het erf maar in hogere luchtlagen. Die stikstof slaat ergens neer, maar of dat binnen enkele of duizenden kilometers vanaf de stal is, is eigenlijk niet te zeggen. De overige stikstof, zo’n 9 procent, valt binnen vijfhonderd meter van de stal. Binnen honderd meter van de stal is er sprake van een stikstofpiek.
Die conclusies komen grotendeels overeen wat het Rijksinstituut voor Volksgezondheid & Milieu (RIVM) al jaren geleden communiceerde. Het RIVM doet al heel lang onderzoek naar stikstofuitstoot in Nederland via een rekenmodel dat in 2020 onder vuur kwam te liggen. Kon er wel gezegd worden dat de neergedaalde stikstof in de natuur afkomstig was van de omliggende boerderijen? Op die vraag moesten UvA-wetenschappers Van Loon en Tietema in opdracht van het Mesdag Zuivelfonds antwoord geven.
Wat betekenen deze resultaten nu?
Tietema: ‘De belangrijkste conclusie is dat het niet de moeite is voor een specifiek natuurgebied om een boerderij die verder dan twee, driehonderd meter van dat natuurgebied ligt, op te kopen. Die stikstof kun je namelijk niet meer herleiden naar die specifieke stal. Er komt nog wel degelijk stikstofuitstoot terecht in het natuurgebied, maar die stikstof komt uit de stikstofdeken: de verzameling van stikstof uit landbouw, verkeer en industrie uit Nederland én buitenland samen die in de hogere luchtlagen liggen. Die zijn niet meer te herleiden naar één bron.’
Het kabinet hanteert nu een lijst met piekbelasters die binnen een straal van 25 kilometer van Natura2000 gebieden zitten. Moet die lijst dan op de schop?
Tietema: ‘Niet de lijst maar de straal van 25 kilometer moet op de schop. Die moet worden aangepast naar drie- of tweehonderd meter. Daarnaast moet je de boerderijen en bedrijven met de hoogste stikstofuitstoot opkopen. Voor het uitkopen moet niet de afstand maar de emissie leidend zijn.’
Van Loon: ‘Tegelijkertijd is er ook wat voor te zeggen om wél met een straal van 25 kilometer te werken. Vanuit een meetperspectief constateren wij: na vijfhonderd meter van de stal worden de stikstofwaarden zo laag dat ze niet meer van de achtergrondruis te onderscheiden zijn. Maar dat betekent niet dat de uitstoot nul is. De oppervlakte van een cirkel van 25 kilometer is zo enorm dat de concentraties stikstof heel laag worden, maar niet nul. En als je het rekenmodel van het RIVM gebruikt, dan kun je natuurlijk het principiële standpunt innemen: er is uitstoot – hoe weinig ook – en dat heeft altijd een effect.’
De gemoederen in het stikstofdebat zijn hoog opgelopen. Was dat ook de reden voor de radiostilte naar de media gedurende het onderzoek?
Van Loon: ‘Dat maakt het wel ongelofelijk moeilijk. Aan de ene kant wil je je metingen zo transparant en direct mogelijk publiekelijk delen. Aan de andere kant weet je dat het ontzettend veel gesodemieter oplevert. Dan zit je in een ingewikkelde spagaat.’
Tietema: ‘Zelfs al noem je één getal in een interne vergadering, dan ben je zo enorm veel tijd kwijt om dat getal te herroepen als het door voortschrijdend inzicht verandert. Dat hebben we zoveel mogelijk proberen te vermijden door ook binnen de klankbordgroep met onder andere het Mesdag Zuivelfonds een soort radiostilte in te lassen tot het uiteindelijke rapport er was. Ondertussen word je wel door boeren en mensen van de provincie benaderd of je al resultaten hebt.’
Nieuwsmedia geven hun eigen interpretaties aan de resultaten. Zo kopte Trouw: ‘Het RIVM-model klopt behoorlijk goed’ en De Telegraaf: ‘Nieuwe studie bom onder piekbelastersbeleid’. Hoe zien jullie dat?
Van Loon: ‘Een bom is het niet, ik denk dat het tegendeel waar is. De studie is hooguit een rimpeling in het water. Het is juist een ondersteuning van het RIVM-model en staat allesbehalve haaks op het huidige beleid. Hooguit wordt de afstand tot het natuurgebied minder belangrijk in beleid dan eerst.’
Hoe ga je als onderzoeker om met de verschillende interpretaties in de media?
Van Loon: ‘Ik kijk er met grote ogen naar en haal m’n schouders op. Dat is misschien de verkeerde houding. Ik heb één poging gewaagd door een collega te vragen een reactie te sturen op een hele interessante tweet. Verder heb ik daar gewoon geen tijd voor. Ik ben niet geschikt om me daar druk om te maken.’
Tietema: ‘Ik denk dat je een groot deel van de twitteraars ook niet kunt overtuigen. Iedereen haalt eruit wat hij er zelf uit wil halen.’
Heeft dit rapport de twijfels van de rekenmodellen van het RIVM nu uiteindelijk uit de weg kunnen helpen?
Van Loon: ‘Als onderzoeker heb je daar verrassend weinig invloed op. De resultaten worden ook heel bewust verdraaid. Het lijkt modieus om je af te zetten tegen modellen, dat wordt verward met kritisch zijn. Mensen vragen om “echte” metingen zonder dat ze doorhebben wat ze over zich afroepen. Vragen om meer onderzoek is ook een poging om de zaak verder te traineren. Het verhaal is inmiddels duidelijk: er wordt te veel stikstof uitgestoten en de landbouw heeft daar een groot aandeel in.’
Wat is er mis met meer metingen?
‘Nog meer metingen zou niet alleen meer geld kosten, maar zou ook nog meer willekeurige en vreemde metingen opleveren. Stikstof is heel moeilijk te meten, er zit heel veel ruis in die metingen. Mensen verwachten dat je na drie maanden meten resultaten hebt. Maar als je naar de grafiek kijkt zie je hoe verschrikkelijk veel variatie er zit in de metingen door de weersinvloeden, het gebruik van planten en de beroemde vogel die in een van de meetbuisjes poept. Als je dat gaat middelen over maanden dan zie je wel een trend. Meten is dus niet zo eenvoudig als het lijkt.’
Tietema: ‘Overigens, door deze hele discussie is het RIVM wel in gaan zien dat ze op te beperkte schaal aan het monitoren waren. Ze werkten met drie meetpunten in natuurgebieden in Nederland, dat worden er nu tien. Flink uitgebreid dus. Daar heeft dit onderzoek aan bijgedragen.’
Wat voor impact heeft het rapport op de komende verkiezingen?
Van Loon: ‘Ik denk dat het in al het geweld geen effect heeft. Mensen hebben zich allang ingegraven in hun standpunten. Een onderzoek van deze omvang kan niet het verschil maken.’
Dat is gezien de hoge verwachtingen dan toch een treurige conclusie.
Van Loon: ‘Dat vind ik niet. Ik heb persoonlijk nooit als doel gehad om invloed te hebben op beleid. Dat is misschien anders voor het Mesdag Zuivelfonds. Wij hebben het onderzoek gedaan omdat we geïnteresseerd zijn in hoe de stikstofverdeling werkt. Daarin hebben we bijdrage geleverd aan wetenschappelijke inzichten. Op beleid hoef ik niet zo nodig invloed te hebben.’
Tietema: ‘Sterker nog, we houden ons als universiteit verre van beleidsimplicaties.’
Van Loon: ‘Nogmaals, ik denk dat deze studie veel groter gemaakt wordt dan die is. Het blijft drie jaar onderzoek naar twee melkveehouderijen waar veel handwerk bij komt kijken. Een beleidsimplicatie baseer je op jarenlang onderzoek. Dit is een kleine bijdrage. Er is al onvoorstelbaar veel onderzoek naar stikstof gedaan. Alleen het empirische onderzoek in Nederland op deze detailschaal hebben we de laatste tientallen jaren niet gezien. Kijk je naar China, dan zijn alleen al in de afgelopen twee weken wel tien onderzoeken over stikstofverspreiding gepubliceerd. Dat wordt wel eens te weinig benoemd.’
.jpg)
