Spinozapremie naar Joyeeta Gupta voor rechtvaardigheid in klimaatcrisis
Wetenschapsfinancier NWO heeft de Spinozaprijs woensdagochtend toegekend aan Joyeeta Gupta, hoogleraar milieu en ontwikkeling van het mondiale zuiden aan de UvA. Gupta ontvangt een bedrag van 1,5 miljoen euro voor haar onderzoek naar verdelingsvraagstukken als gevolg van de klimaatcrisis. ‘Ik ben ontzettend blij, geweldig om de prijs te ontvangen.’
Joyeeta Gupta houdt zich al haar hele carrière bezig met de gevolgen van de klimaatcrisis. Daarbij vraagt ze aandacht voor wereldwijde rechtvaardigheid: ontwikkelingslanden worden namelijk het hardst geraakt door klimaatverandering, terwijl ze niet de voornaamste veroorzakers zijn. Daarnaast is Gupta een prominent lid in de mondiale gemeenschap die zich bezighoudt met milieukwesties. Zo was ze hoofdauteur van het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) van de Verenigde Naties, dat in 2007 de Nobelprijs voor de Vrede won.
2023 Winnaar Spinozapremie
2021 – 2026 ERC Advanced Grant klimaatverandering en fossiele brandstoffen.
2019 - 2024 Faculteitshoogleraar duurzaamheid, UvA
2019 – 2022 Vicevoorzitter Earth Commission
2016 – 2022 Vicevoorzitter Global Environment Outlook-6
2012 Hoogleraar Environment and Development in the Global South, UvA
2011 Onderzoeksleider Amsterdam Global Change Institute
2007 Nobelprijs voor de Vrede, samen met drieduizend andere wetenschappers van het IPCC en Al Gore
2004 – 2012 Hoogleraar Climate Change Policy and Law aan de Vrije Universiteit (VU)
2003 – 2013 Hoogleraar Water and Environmental Law and Policy aan het IHE Institute for Water Education
1997 Promotie in het recht aan de VU
1988 Masterdiploma internationaal recht aan Harvard Law School
1964 Geboren te Delhi, India
Vorige week nog zette Gupta een belangrijke stap in haar carrière. Voor het eerst werd in het wetenschappelijk vakblad Nature klimaatonderzoek gepubliceerd waarin ook rechtvaardigheid werd meegenomen.
De selectiecommissie van NWO zegt ‘zeer onder de indruk’ te zijn van de wetenschappelijke impact van Gupta’s onderzoek en noemt het ‘ontzettend breed en interdisciplinair’. Ook noemt de commissie Gupta’s ‘onvermoeibare inzet’ die een ‘aantrekkende en inspirerende’ werking heeft op jonge wetenschappers, doelend op de lange lijst van promovendi die Gupta begeleidde.
Het is voor het eerst in elf jaar dat de Spinozaprijs weer naar een UvA-wetenschapper gaat. De laatste UvA-winnaar was Annemarie Mol, hoogleraar antropologie van het lichaam. NWO kent de Spinozapremie – ook wel bekend als de Nederlandse Nobelprijs – jaarlijks toe aan maximaal twee Nederlandse onderzoekers die internationaal tot de absolute top van de wetenschap behoren. De prijs is een eerbetoon en stimulans voor verder onderzoek.
Naast Gupta ontvangt ook VU-hoogleraar evolutie Toby Kiers dit jaar de Spinozapremie. De winnaars van de Stevinpremie van NWO, de prijs voor maatschappelijke impact van onderzoek, zijn de Twentse hoogleraar chipdesign Bram Nauta en de Tilburgse hoogleraar recht en informatisering Corien Prins. De officiële uitreiking is op 4 oktober.
Joyeeta, van harte gefeliciteerd. Wat dacht u toen u het nieuws hoorde?
‘Shock, verrassing en toen blijdschap. Het duurde even tot het tot me doordrong. De voorzitter van NWO, (Marcel Levi red.) vertelde me het nieuws aan de telefoon. Voordat ik iets kon vragen had hij alweer opgehangen. Het ging zo snel, ik wist niet of ik het wel goed verstaan had. Een paar uur later kreeg ik de felicitaties van de rector magnificus van de UvA per e-mail, maar hij noemde de Spinozapremie niet vanwege het embargo. Pas een paar dagen later, met de formele brief wist ik het zeker dat ik het niet verkeerd had verstaan. Ik ben ontzettend blij, het is geweldig om de prijs te ontvangen.’
Wat kan de Spinozapremie betekenen voor het klimaatonderzoek?
‘De prijs is een erkenning voor Noord-Zuid problematiek en rechtvaardigheid binnen het klimaatonderzoek. En dat zo’n premie dus niet alleen gaat naar onderzoek over kunstmatige intelligentie en ziektes genezen.’
Hoe is het gesteld met rechtvaardigheid in het klimaatonderzoek?
‘De mens is de hulpbronnen van de aarde aan het uitputten. Terwijl een groot deel van de hulpbronnen in het bezit zijn van een select gezelschap rijken. Zij maken slechts enkele procenten van de wereldbevolking uit, maar hebben een even grote milieu-impact als de armste mensen, die samen bijna twee derde van de wereldbevolking vormen. We kunnen groei dus niet langer opvatten als een toename van het bruto binnenlands product (bbp). Dat is moeilijk, want mensen hebben vaak het idee dat minder consumeren betekent dat ze iets op moeten geven. Ik vraag me dat af, minder consumptie leidt misschien zelfs tot een gelukkiger leven.’
Hoe moeten we dat voor elkaar krijgen?
‘Daar zijn sociale bewegingen voor nodig om de problemen aan te kaarten. En regelgeving: een ‘stok’ om het economische systeem mee te veranderen. Daarom onderzoek ik hoe we de omvang van productie, investeringen en consumptie kunnen beperken met regelgeving. Dat geldt ook voor belastingen, hoe zorgen we ervoor dat bedrijven en mensen geen belasting kunnen ontduiken?’
‘Daarvoor is een mondiale grondwet nodig waarin natuur, biodiversiteit en mensenrechten een plek krijgen. We zijn al een eind gekomen. Uit het klimaatverdrag van 1992 werd namelijk nog opzettelijk het wetsartikel gehaald waarin staat dat je geen schade mag toebrengen aan anderen, zodat ze niet aansprakelijk konden worden gehouden. Inmiddels kunnen multinationals en overheden via een rechtszaak wel geforceerd worden om hun verantwoordelijkheden te nemen in klimaatbeleid.’
Hoe gaat u de 1,5 miljoen euro besteden?
‘Ik wil rechtvaardigheid en klimaatbeleid nog hoger op de agenda zetten. Voor de ERC Grant doe ik al onderzoek naar klimaatverandering en fossiele brandstoffen, multinationals en pensionfondsen. De Spinozapremie zou ik willen inzetten voor meer rechtvaardigheid in biodiversiteit, klimaat, water, voedingsstoffen, milieu- en ontwikkelingsproblemen. Met als stip op de horizon een mondiale grondwet.’
