‘Het is een vaststaand feit dat in de VS democratic backsliding plaatsvindt’
Wordt het Joe Biden of Donald Trump? In de aanloop naar de Amerikaanse presidentsverkiezingen spreken we UvA-academici die onderzoek doen naar fenomenen rond de presidentsverkiezingen. Vandaag: Brian Burgoon, hoogleraar politicologie én Amerikaan.
Het kiesstelsel van de VS wijkt fundamenteel af van het democratische stelsel in Nederland. Hoe werkt het kiesstelsel van de VS in de praktijk?
‘In de VS geldt een meerderheidssysteem waarbij binnen elke staat enkel één partij kan zegevieren. Dat heeft enorme consequenties. De partij die binnen een staat 51 procent van de stemmen pakt, wint als het ware de hele staat. Terwijl de verliezende partij met 49 procent van de stemmen volledig wordt genegeerd. Je kan zien dat dit systeem een deuk aan de democratische vertegenwoordiging oplevert en de kwaliteit van de democratie onder druk zet.’
Welke consequenties heeft het kiesstelsel voor de democratische vertegenwoordiging in de VS?
‘Door het kiesstelsel van de VS worden burgers in dunbevolkte staten oververtegenwoordigd. Een burger in de staat Wyoming (circa 500.000 inwoners) is landelijk veel sterker vertegenwoordigd dan iemand uit een dichtbevolkte staat als Californië (circa 39 miljoen inwoners). Het is zelfs nog schever als je kijkt naar dichtbevolkte delen van steden: een arme stedeling in New York wordt voor de helft minder vertegenwoordigd in vergelijking tot iemand van het platteland in North Dakota. Zij worden door het systeem dus stelselmatig genegeerd.’
Waarom is het kiesstelsel van de VS dan zo ingericht?
‘Dit systeem is oorspronkelijk ingesteld in de VS om een tirannie van de meerderheid te voorkomen. De gedachte was immers dat op deze wijze steden met veel inwoners geen disproportionele invloed konden uitoefenen op de landelijke politiek en burgers in dunbevolkte gebieden niet structureel buitengesloten zouden worden. We kunnen nu echter concluderen dat dit weliswaar niet leidt tot een tirannie van de meerderheid, maar wél tot een enorme tirannie van de minderheid.’
Heeft er in de VS tijdens het Trump-tijdperk een aftakeling plaatsgevonden van liberale rechten, zoals de vrijheid van meningsuiting, die volgens velen een inherent aspect vormen van democratieën?
‘Mensen vragen zich ten onrechte weleens af of er zulke democratic backsliding heeft plaatsgevonden in de VS: het is een vaststaand feit. Je ziet overduidelijk dat er meer mensen met bepaalde denkbeelden, die de rechten van bepaalde groepen beogen in te perken, gestationeerd worden op belangrijke posities in de rechtsstaat. Zo kent Amerika nu een ongekend conservatief Hooggerechtshof ten opzichte van de afgelopen vijftig jaar. Zij nemen ook hele antidemocratische besluiten, zoals het hertekenen van de grenzen van kiesdistricten om politiek voordeel te behalen, het zogeheten gerrymanderenLees hier meer over Gerrymandering.. Ook koesteren zij veelal standpunten zoals het onbeperkte toelaten van privé-geld in politieke campagnes en een verbod op abortus, die tevens als antidemocratisch kunnen worden beschouwd. De overgrote meerderheid van de Amerikanen wil immers dat abortus mogelijk blijft en dat privé-geld in de politiek aan banden gelegd wordt.
Ook wordt de pers door Trump gedemoniseerd, waardoor het niet de goede kant op gaat met het recht op vrijheid van meningsuiting. Kritiek op de regering is tegenwoordig uit den boze in de VS, in de zin dat vrijwel alle kritieken worden afgeschilderd door regeringsleiders en Republikeinen als “fake news”.’
Wat is volgens u de voornaamste katalysator van democratic backsliding in de VS?
‘Er is veel zogenoemde ‘’affectieve polarisatie’’ ontstaan tussen de Republikeinen en Democraten. Dat wil niet per se zeggen dat de partijen op basis van ideologische standpunten uit elkaar drijven, maar eerder dat er een algehele sfeer van haatzaaien en demoniseren van de ander is ontstaan. Het ernstige daarvan is dat de zittende president van de Verenigde Staten geen enkele moeite meer doet om de andere partij te vertegenwoordigen in de politiek. Dat is iets ongekends in de Amerikaanse geschiedenis en een flagrant voorbeeld van democratic backsliding.
Bovendien luistert de president steeds minder naar de klassieke organen van de democratische rechtsstaat, zoals het Huis van Afgevaardigden. Dat gold voor zowel Republikein Donald Trump, als voor Democraat Barack Obama. De presidenten proberen steeds meer veranderingen individueel te bewerkstelligen door middel van executive orders, presidentiële decreten met de juridische kracht van een wet. Dat leidt inherent tot minder wetgeving vanuit het Huis van Afgevaardigden en dus tot een vorm van democratische afkalving.’
Hoe ziet u de nabije toekomst van de Amerikaanse democratie voor zich?
‘Als Joe Biden van de Democraten wint denk ik dat de kwaliteit van de democratie in Amerika wel verbetert, omdat zij over het algemeen meer respect hebben voor de pers, feiten, wetenschap en de basisinstituties van de democratie. Maar ik maak mij ernstig zorgen dat vier jaar haat, eenzijdige anti-democratisering en affectieve polarisatie door de Republikeinen leidt tot een afwijzende houding van de Democraten om ook op te komen voor de belangen van redelijke Republikeinen. Men lijkt de concurrerende partij in de VS immers niet meer te zien als een partij die bestaat uit redelijke burgers. Daarom ben ik bang dat de Democraten vinden dat de Republikeinen al hun krediet als medeburgers verspeeld hebben. Als de Democraten dan winnen kan de teneur als volgt zijn: ‘’zij hebben niets voor ons gedaan, dus wij hoeven ook niets voor hun te doen.’’ Dan zouden wij tirannie van de minderheid hebben ingeruild voor tirannie van de meerderheid.’
Kunt u zich inleven in die gedachtestroom?
‘Ja, ik begrijp die gedachtes wel. Voor mij was het ook een grote openbaring dat maar liefst 42 procent van mijn Amerikaanse landgenoten in vier jaar tijd alle rancune van Trump moedwillig steunden, of wel door tolerantie of wel door expliciete omarming van zijn beleid. Dat vind ik echt hartverscheurend. Zo ken ik mijn land helemaal niet.’
