‘Er zijn ongekend veel publicaties over coronaonderzoek, maar niet alles voegt wat toe’
Elke dag verschijnen er wereldwijd honderden studies over covid-19. Het onderzoek gaat razendsnel, maar is voor hoogleraar Joost Wiersinga nog goed bij te houden. Hij schreef zelfs een review die 25.000 coronastudies samenvat. Hij ziet wel dat veel onderzoeken te snel zijn uitgevoerd en daardoor niet zo veel toevoegen. ‘We moeten de zorgvuldigheid niet uit het oog verliezen.’
Joost Wiersinga, hoogleraar inwendige geneeskunde, is als arts betrokken bij de coronazorg in het Amsterdam UMC. Samen met internationale collega’s schreef hij een review die 25.000 wetenschappelijke publicaties over onderzoek naar covid-19 behandelt. Zelf vond hij dit goed te doen. ‘Ik ben het gewend om veel artikelen te bekijken. Wekelijks bespreek ik met mijn collega’s de nieuwe coronastudies die zijn uitgekomen.’ En dat zijn er niet weinig. ‘Elke dag verschijnen er zo’n 300 onderzoeksartikelen over corona vanuit de hele wereld,’ vertelt Wiersinga. ‘Er wordt ongekend veel gepubliceerd.’
Maar niet al die studies leveren veel informatie op. ‘Sommige artikelen zijn dubbelop, die gaan dan allemaal over de karakteristieken van covid-19. Maar de een gaat over de coronagevallen in Italië en de ander over die in Spanje. Eigenlijk zijn die kenmerken allemaal hetzelfde.’
Studies zonder controlegroep
Ook zijn veel onderzoeken te snel uitgevoerd. Wiersinga: ‘Dat is niet juist, want daardoor nemen studies bijvoorbeeld niet altijd een controlegroepEen controlegroep heeft dezelfde karakteristieken als de groep die een behandeling krijgt, maar de controlegroep krijgt die behandeling juist niet, die krijgt bijvoorbeeld een placebo. Zo kun je onderzoeken of het gevonden effect wel echt door de behandeling komt. in hun onderzoek mee. Die moet je hebben, net zoals je hypotheses in je onderzoek nodig hebt zodat je die kunt gaan testen. Een voorbeeld van een publicatie waarbij geen controlegroep was betrokken, was een beschrijving over patiënten die het antivirale middel remdesivir hadden gekregen.’
‘Soms willen auteurs van een wetenschappelijke publicatie alleen maar snel doorgeven wat ze zien. Maar daar kun je dan verder niet veel mee. Anderen kunnen zo’n bericht wel verkeerd interpreteren en dan denken dat het een wondermiddel is.’
Leerzame onderzoeken
Toch leren we ‘waanzinnig’ veel van al dat coronaonderzoek, vindt Wiersinga. ‘Er zijn studies die ons veel vertellen en waardoor we corona anders behandelen dan eerst. Na dat eerste onderzoek hebben wetenschappers bijvoorbeeld wel het geneesmiddel remdesivir in een studie met controlegroep onderzocht. Hierdoor weten we dat het helpt om covid-19-patiënten iets sneller op te laten knappen. Daarbij wil ik wel benadrukken dat het echt geen wondermiddel is.’
‘Ook dexamethason, een corticosteroïd, heeft veel aandacht gekregen door een Britse studie.’ Volgens dit onderzoek hebben mensen met covid-19 een hogere overlevingskans door de ontstekingsremmer dexamethason.
‘Verder geven we covid-19-patiënten nu antistolling, omdat we in onderzoek zien dat ze een hogere kans op bloedstolling hebben, wat een longembolie kan veroorzaken.’
En sommige medicijnen die artsen eerst wel aan hun patiënten gaven, krijgen patiënten nu bijna niet meer. ‘In het begin waren we bang waren voor bacteriële infecties bij patiënten, dus gaven we een antibioticum. Maar dit blijkt maar bij een kleine groep het geval te zijn, dus niet elke patiënt krijgt dit meer.’
Veelbelovende vaccins
Wiersinga vindt het fantastisch om te zien hoe snel het onderzoek naar een virus kan gaan. ‘We hadden nog nooit een coronavaccin ontwikkeld, terwijl het coronavirus al jaren bij de verkoudheidsvirussen hoort. Nu is de ontwikkeling van het OxfordvaccinVanaf het begin van de coronacrisis lijkt dit vaccin van de Universiteit van Oxford van alle opties wereldwijd een van de meest veelbelovende. Nederland heeft samen met andere Europese landen hier alvast miljoenen doses van gekocht. niet nog maar in fase 1 – de fase waarin de veiligheid en afweerreactie bij mensen geëvalueerd wordt – maar al bij fase 3, waarbij het vaccin bij tienduizenden gezonde volwassenen wordt getest om te kijken in hoeverre het onder natuurlijke omstandigheden bescherming biedt. Eind dit jaar zullen de eerste resultaten misschien al bekend zijn. Dat is waanzinnig snel.’
Toch zijn er enige punten van zorg bij het Oxfordvaccin. ‘De eerste proef in resusapen toonde dat het virus nog wel in de neus aanwezig was,’ vertelt Wiersinga. ‘Dat laat zien dat het vaccin nog geen complete immuniteit geeft. Maar het vaccin bleek wel in staat om de ontwikkeling van een ernstige infectie te voorkomen.’
In de Amsterdamse ziekenhuizen zijn ook al meer dan honderd onderzoeken naar corona bezig die qua onderwerp variëren van preventie tot revalidatie. Verder bestaat er een speciaal fonds voor coronaonderzoek in het Amsterdam UMC, het Amsterdam UMC Corona Research Fund. Zeven verschillende projecten vallen onder dit fonds, waaronder onderzoek dat patiëntendata met behulp van kunstmatige intelligentie in modellen probeert te verwerken zodat artsen beter kunnen beslissen welke behandeling de juiste is. Een van de andere projecten bestaat uit onderzoek naar weefsels van overleden coronapatiënten om te achterhalen wat het virus op celniveau doet. Ook doet een project onderzoek naar de maatregelen die moeten voorkomen dat het virus zich verspreidt van patiënten naar medisch personeel.
Hij hoopt dat meerdere partijen uiteindelijk een vaccin gaan vinden. ‘We hebben dat nodig, want straks moeten er voor zoveel mensen vaccins beschikbaar zijn.’ Het vaccin van de Leidse Janssen Vaccines laat bijvoorbeeld ook goede resultaten zien, aldus Wiersinga. ‘Dit zullen ze gaan testen in gebieden waar het coronavirus op dit moment veel meer voorkomt dan in Nederland, zoals in Brazilië. Dan pas kun je goed weten of het vaccin goed beschermt.’
Snelle voorbereiding
Hij begrijpt dat mensen het idee hebben dat het nog lang duurt voordat er een mogelijk vaccin komt. ‘Onderzoek in crisistijden gaat natuurlijk nooit snel genoeg, maar we moeten de zorgvuldigheid niet uit het oog verliezen. Het allerbelangrijkste is dat het vaccin veilig is.’
En niet alleen voor de ontwikkeling voor een vaccin moeten wetenschappers accuraat te werk gaan, ook voor specifieke behandelingen. ‘Zo moet er nog beter bekeken worden bij welke patiënten dexamethason goed werkt.’
Hij legt uit dat je normaal maanden voorbereiding nodig hebt voordat je aan een onderzoek kunt beginnen, maar dat de Britten de studie naar dexamethason in twee weken hadden ontworpen. ‘Misschien kunnen we hiervan leren hoe de administratie voortaan sneller kan. We moeten natuurlijk wel in ons hoofd houden dat nu alles op corona is gefocust, omdat we de urgentie voelen. Maar straks moet het reguliere onderzoek ook weer door kunnen gaan. Dan wordt het wel wat drukker qua administratie.’
