‘Deze wet is een 6-, een rechtsstaat als Nederland moet een 8 of 9 willen‘
Hoogleraar informatierecht Nico van Eijk schreef met lector Quirine Eijkman (Hogeschool Utrecht) het eerste Engelstalige wetenschappelijke rapport over de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (Wiv). Daarin zijn ze behoorlijk kritisch. ‘Willen we dat veiligheidsdiensten een pacemaker van afstand mogen besturen?’
Is het zo belangrijk dat men in het buitenland weet wat er in de Wiv staat?
‘Mijn collega Quirine benaderde me omdat ze nog budget over had. Ze wilde graag een Engelstalig document over de Wiv maken. Ik vind het ook belangrijk dat niet-Nederlanders weten wat er in de wet staat, omdat in veel andere Europese landen de laatste jaren vergelijkbare wetten zijn aangenomen.’
Het rapportLees hier in pdf het volledige Engelstalige rapport dat Van Eijk en Eijkman schreven. is hier en daar behoorlijk kritisch op onze Nederlandse wet. Waar zit volgens u de grootste tekortkoming?
‘Je kunt heel lang discussiëren over de bevoegdheden die de overheid krijgt, zoals het sleepnet. Nou, ten eerste is er geen sprake van een echt, groot sleepnet en ten tweede is de kans dat er iets sleepnet-achtigs wordt ingezet ongeveer nul procent. De regering heeft ook toegezegd dat ze dat niet op grote schaal zal gebruiken. Je kunt wel vraagtekens zeggen bij de hackbevoegdheden van de overheid, en of je zo niet naar een wereld gaat waarin hacken steeds vaker voorkomt, maar dat heeft allemaal minder importantie.’
Waar zit het probleem dan?
‘Het belangrijkste is toezicht. Kijk: de wet is technologieneutraal en is daarom ook van toepassingen op technologieën de we nu nog niet kennen. In onze samenleving hebben we sommige technieken verboden. Denk bijvoorbeeld aan martelen. We willen niet dat mensen onder stroom worden gezet om ze verklaringen te ontlokken.’
Wat heeft dat met de Wiv te maken?
‘In mijn ogen is er in de nieuwe wet onvoldoende toezicht op het gebruik van nieuwe technologieën. Een voorbeeld dat daarbij vaak wordt gebruikt is de pacemaker van de voormalige Amerikaanse vicepresident Dick Cheney. Hij kreeg uit veiligheidsoverwegingen een heel geavanceerde pacemaker. Stel je voor dat de medische wetenschap zich zo ontwikkelt dat we op afstand een pacemaker kunnen uitlezen, dan betekent dat ook dat we een pacemaker kunnen controleren en uit kunnen zetten. Willen we dat veiligheidsdiensten dergelijke technologieën mogen gebruiken?
Op dit moment is er wel een toetsingsorgaan, maar dat toetst enkel een specifieke casus. Wij willen graag dat er bij dat soort technologieën een toetsingscommissie zou zijn die de hele technologie an sich beoordeelt, en dat die commissie niet enkel zou bestaan uit juristen, maar ook bijvoorbeeld uit medische wetenschappers en ethici.
En zo is er nog wel meer af te dingen op deze wet.’
Zoals?
‘Nou, er is een toezegging van het kabinet dat er geen sleepnet komt. Waarom zet je het dan niet in de wet? En zo zijn er nog heel veel dingen door het kabinet beloofd, die niet in de wet zijn gekomen. Nu moeten we ook niet overdrijven: Nederland is een rechtsstaat, stabiel en redelijk veilig, maar een toezegging blijft iets anders dan een wettelijke bepaling. Als rechtsstaat moet je streven naar een 8 of een 9, terwijl deze wet eerder een 6- is.’
Het rapport roept op bepaalde punten de vraag op of de Wiv wel in overeenstemming is met het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. Wat denkt u?
‘Er loopt nu achter de schermen al een hele organisatie zich warm om de wet voor te leggen aan de rechter. Ik kan me heel goed voorstellen dat sommige onderdelen slechts onder bepaalde voorwaarden of helemaal niet toegepast mogen worden van het Europese Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg. In de wet staat bijvoorbeeld dat er een maximum bewaartermijn van drie jaar is. Ik kan me goed voorstellen dat Straatsburg zegt dat drie jaar het maximum is, maar dat bepaalde data, of data van mensen die niet verdacht zijn, veel korter bewaard mogen worden; of dat het Hof oordeelt dat we naar het Amerikaanse systeem moeten. Daar mogen data slechts bewaard worden, zolang ze worden gebruikt. Daarna moeten ze direct worden vernietigd.’
Gaat u woensdag eigenlijk stemmen bij het referendum?
‘Nee. Ik ben tegen referenda. Ik heb mijn stempas aan mijn vrouw gegeven. Zij mag hem naar eigen inzicht gebruiken.’
Lees morgen op Folia.nl een gesprek met Pieter Bindt (ex-directeur van de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst) over de Wiv. Hij is aanstaande woensdag te gast bij de Bètabreak.
