Han van der Maas | Een gamma-offensief tegen dodelijke waanzin
In 1985 stelde Richard Feynman dat de nauwkeurigheid van de berekening van het magnetisch moment van het elektron gelijk is aan het meten van de afstand van Los Angeles naar New York tot op de dikte van een haar. Ik stel daar graag tegenover dat psychologen en sociale wetenschappers Amerika nog niet hebben ontdekt en geen flauw idee hebben waar New York ligt.
Ik maak deze grap graag als ik een lezing voor natuurkundigen houdt. Het breekt het ijs en bescheidenheid, vals of niet, wordt gewaardeerd.
Ik zeg er ook bij dat dit komt omdat de studie van de mens en zijn sociale omgeving vele malen ingewikkelder is dan natuurkunde. Wie zich even verdiept in de complexiteit van het brein, de verbijsterende snelle ontwikkeling van het cognitieve systeem in de kinderjaren, de veelheid van rijke sociale interacties in ons leven, de organisatie van maatschappelijke instituties en de verwevenheid van al deze processen, wordt overweldigd door de problemen waarvoor een onderzoeker op deze terreinen zich geplaatst ziet.
De ethiek beperkt ons daarbij sterk in de uitvoering van cruciale experimenten. Deze wetenschappen bestaan ook nog maar net. De psychologie bijvoorbeeld bestaat pas anderhalve eeuw als wetenschappelijke discipline. Laat ons even!
Het probleem is dat de vraag naar gamma-kennis, in de vorm van heldere antwoorden en duidelijke voorschriften, enorm is. De twee grootste gebeurtenissen van de afgelopen twee jaar maken dat weer duidelijk. De Covid-crisis is een medisch-biologisch én een sociologisch-psychologisch vraagstuk. Er gaan twee virussen rond, een biologisch en een psychologisch virus. Sommige anti-vaxxers bleven zelfs tot op hun sterfbed het coronavirus als oorzaak van hun verschrikkelijk lijden ontkennen. Hoe is dat in vredesnaam mogelijk?
De andere gebeurtenis is de oorlog in Oekraïne. Hoe kan het zijn dat iemand als Poetin, omwille van zijn eigen opvattingen over de werkelijkheid, tienduizenden mensen de dood injaagt. Hoe kan iemand zo zeker zijn van zijn eigen gelijk dat hij zoveel leed wil veroorzaken?
Iemand met familie in Oekraïne vroeg me oprecht wanneer we als wetenschap oorlog hebben opgelost. Tja, dan ben je wel even stil als onderzoeker van de menselijke psyche. Het is natuurlijk niet zo dat de gammawetenschappen helemaal niets bereikt hebben. Voor een deel begrijpen we de processen zoals polarisatie, vijanddenken en radicalisering, maar ons begrip is niet zo goed dat we deze processen kunnen voorspellen of veranderen. We begrijpen bijvoorbeeld grofweg hoe het denken in complotten ontstaat maar niet in de mate dat we kunnen voorspellen wanneer en bij wie dit optreedt.
Hoewel, we weten wel dat oorlogszucht onevenredig veel voorkomt bij mannen. Ik heb me in Folia al eens uitgesproken tegen quota als maatregel om ongelijkheden op te heffen, maar hier maak ik een uitzondering. Voor het hoogste ambt van een land ben ik wel voor quota en wel één van 100 procent (vrouwen).
Onder gammawetenschappers mis ik de urgentie om dit soort onderzoeksvragen gemeenschappelijk aan te pakken. Beta’s schrikken er niet voor terug om miljarden kostende consortia op te zetten voor kernfusieonderzoek met de belofte het energieprobleem definitief op te lossen. Medici scharen zich achter de belofte dat kanker straks geen dodelijke ziekte meer is. Het is tijd voor een gamma-offensief tegen dodelijke waanzin.
Han van der Maas is hoogleraar psychologische methodenleer. Dit is zijn eerste column voor Folia.
