Opiniepanel | Is de universiteit (deels) verantwoordelijk voor burn-outs?

Olivier de Gaay Fortman is student wiskunde en natuurkunde

‘Waren universiteiten voorheen op de hoogte van het hoge aantal studenten met een burnout? Ik denk van niet; de uitkomsten van het onderzoek van de Landelijke Studentenvakbond zullen voor velen nieuw zijn; een onverwacht probleem. Het is universiteiten dan ook niet aan te rekenen dat ze tot nu toe niets aan de burn-outproblematiek gedaan hebben. Maar het is een niet te onderschatten probleem, waar universiteiten nu van op de hoogte zijn. Ze kunnen de onderzoeksuitkomsten niet negeren. Informatievoorziening aan studenten en promovendi lijkt me op haar plaats.’

Barbara Mulder is hoogleraar cardiologie

‘Nee, de universiteit heeft een gedeelde verantwoordelijkheid. In de huidige prestatiegerichte maatschappij kan de druk om te presteren voor studenten te groot worden en leiden tot een burn-out. Het studieklimaat in het hoger onderwijs kenmerkt zich momenteel teveel door ambitie en excellentie. We zijn doorgeschoten. De universiteit heeft daarom, naast de overheid en studenten zelf, een gedeelde verantwoordelijkheid. Het universitaire onderwijs moet niet alleen gericht zijn op prestaties, maar ook op welzijn van de student op intellectueel, fysiek, sociaal-emotioneel en moreel gebied. Mogelijkheden zijn: een betere begeleiding tijdens de eerste weken van een nieuwe studie, vroegsignalering van burn-out, minder accent op prestatie, professionalisering van docenten, en zo nodig het bieden van psychosociale hulp.’

Han van der Maas is hoogleraar psychologische methodologie

‘Het leren omgaan met werk- en prestatiedruk is een gezamenlijke verantwoordelijkheid van studenten en universiteiten. De UvA heeft net het UvA Zorgplan gelanceerd. Ook studieadviseurs en studentpsychologen staan voor studenten klaar. De oorzaken van psychische problemen zijn overigens zeer divers. Met het aantal “zombies” valt het waarschijnlijk wel mee. Het LSVb-onderzoek is gebaseerd op een enquête met een zeer lage respons-rate van 5,6 procent. Ik ben er ook niet van overtuigd dat de problemen de laatste jaren zijn toegenomen.’

Tirsa With is student aan het Amsterdam University College

‘Oneens. Een burn-out komt vaak voort uit te hoge druk en verwachtingen, maar een individu heeft hier niet altijd alle controle over. Alhoewel het actieplan studenten ondersteunt van awareness en preventie tot extra begeleiding, kan het grote verschil tussen studenten en werkenden niet alleen verklaard worden door onvoldoende ondersteuning. Structurele onzekerheid draagt vooral bij aan deze burn-outepidemie, bijvoorbeeld de hoge kosten van het hoger onderwijs, het leenstelsel en het verdwijnen van de basisbeurs maken het moeilijk voor studenten om zelf de druk te verlagen. Daarom moeten niet alleen de student en de universiteit, maar ook de overheid verantwoordelijkheid nemen.’

Noor de Vries is student wijsbegeerte

‘Uiteraard zien we dat burn-outs niet enkel een probleem zijn aan de UvA, maar ook aan andere universiteiten. Toch is er concreet universitair beleid dat gedeeltelijk de oorzaak is van dit probleem. Studenten voelen de druk om constant te moeten presteren door onder andere de vele toetsmomenten, de 8-8-4-jaarindeling, en de nadruk die op excellentie wordt gelegd door bijvoorbeeld het Honoursprogramma. Ook als de begeleiding van promovendi tekortschiet en de werkdruk te hoog ligt, is dit de verantwoordelijk van de universiteit. Er moet worden onderzocht welk beleid ertoe leidt dat studenten en promovendi het gevaar lopen een burn-out te krijgen.’

Patricia Pisters is hoogleraar filmwetenschap

‘De prestatiedruk voor studenten  is de laatste jaren enorm veel groter is geworden. De kortere studietijd, steeds minder ruimte voor verkeerder keuzes of falen, oplopende studieschulden, onzekerheid over perspectieven op (vaste)banen, en vooral ook de druk van sociale media die constant om de beste versie van jezelf vraagt, 24/7 de bovenmenselijke aandacht vraagt zijn allemaal factoren die een rol spelen in het gevoel van alsmaar toenemende druk. Aan veel van die deze zaken kan de universiteit niet veel doen, maar een veel gehoorde klacht is ook dat er in het 8-8-4-systeem nergens meer rust in het academisch jaar is. En daar kan de universiteit wel wat aan doen.’

Aldert van Dam is student sociologie

‘Oneens. Hoewel veel van de redenen voor deze problemen buiten de universiteit liggen, denk ik dat er ook voldoende werk is voor universiteiten zelf. De UvA is bezig met het creëren van meer bewustzijn over psychisch welzijn van studenten en ik hoop dan ook we van de stigma’s afkomen, en we elkaar ook ondersteunen wanneer het zwaar is.
Maar er is meer te doen, ik hoop dat promovendi, studenten, studieadviseurs en bestuurders samen gaan kijken naar het bestaande beleid, de pijnpunten identificeren en daarmee aan de slag gaan. Dat hoeft niets af te doen aan de “wetenschappelijkheid” van de universiteit, maar draagt wel bij aan haar menselijkheid.’

Jean Rwasibo is controller bij het Administratief centrum

‘Promovendi horen bij het personeel in dienst (PID). Dit betekent dat zij ook betrokken zijn bij de CAO Nederlandse universiteiten. Het is de bedoeling dat het werk gedaan wordt in prettige arbeidsomstandigheden, bijvoorbeeld zonder of met weinig werkdruk en stress. Een hoge arbeidsproductiviteit van promovendi kan bereikt worden, als de universiteit daarin een belangrijke rol speelt. Hetzelfde geldt voor studenten. De universiteit dient studenten op een behoorlijke wijze te onderwijzen en condities te creëren voor hun succes. De universiteit kan er bijvoorbeeld voor zorgen dat studenten niet overbelast worden. Kortom, burn-outs bij promovendi en studenten zijn ook een zaak van de universiteit’.

Marike van Roon is hoofdconservator bij Bijzondere Collecties

‘Burn-outs vormen een breder maatschappelijk probleem, dat vooral bij twintigers blijkt te spelen. Natuurlijk is iedereen verantwoordelijk voor zijn of haar eigen leven, maar dat wil niet zeggen dat universiteiten niet, net zoals werkgevers, hun verantwoordelijkheid moeten nemen. Het lijkt erop dat de in de laatste decennia expansief gegroeide, anoniemere universiteit en de grotere tijdsdruk wel degelijk hebben bijgedragen aan dit verschijnsel. De positie van de student vergt behoorlijk veel zelfvertrouwen, doorzettingsvermogen en genoeg impulsen om gemotiveerd te blijven. Contact met docenten en hoogleraren is hierbij van doorslaggevend belang. Hier ligt een verantwoordelijkheid voor de universiteiten.’

Ralph Wijers is hoogleraar hoge-energieastrofysica

‘Dit is een bijzonder botte stelling over een complex probleem, dus het antwoord kan alleen “jee” zijn. Volgens mij is de oorzaak van een burn-out doorgaans een combinatie van werk- en privé-omstandigheden en persoonlijke aard, dus in die zin is de stelling zeker onjuist.  Maar de eenzijdige wijze waarop in recente tijden de nodige commentatoren de schuld geheel bij de universiteit hebben gelegd lijkt me ook onterecht. Waar ik behoefte aan heb is documentatie over of de mate van stress en overspannenheid is toegenomen in de afgelopen decennia.

In elk geval anekdotisch is mijn indruk dat het nu een groter probleem is dan in mijn eigen studie- en promotietijd (1982-1991), terwijl (ook weer naar mijn indruk) noch de studie, noch de promotie zwaarder zijn geworden. Volgens mij moet het antwoord op de problematiek dus vrij subtiel zijn. Ik vermoed zelf dat de verwachtingen die studenten en universiteit van elkaar hebben er veel mee te maken hebben: de universiteit verwacht – wellicht gedwongen door rendementseisen – dat studenten een rechter pad door een studie maken dan realistisch is. Studenten denken dat zelf ook, wellicht om vergelijkbare redenen: ze lijken onvoldoende gewend om met de frustratie en tegenslag van intellectuele worsteling om te gaan.’

Het Folia opiniepanel bestaat uit 21 studenten en medewerkers van alle faculteiten, en enkele diensten van de UvA. Eens in de paar weken reageren zij op een actuele stelling.

Het is deze week Health Week aan de UvA. Meer informatie daarover kun je hier vinden.

Ook een mening over stress of burn-outs op de universiteit? Reageer hieronder, of schrijf een opiniestuk.