Gelukkiger zonder sociale media? ‘Hangt af van wat je met de tijd gaat doen’
TikTok, Instagram, Snapchat en Whatsapp, studenten brengen er gemiddeld meer tijd door dan ze lief is. Maakt een leven zonder sociale media gelukkiger? ‘Stoppen met sociale media betekent niet automatisch dat je meer afspreekt met vrienden.’
Jongeren zitten gemiddeld 6,5 uur per dag op hun telefoon. Een groot deel van die tijd gaat naar sociale media: Whatsapp en Snapchat en vooral eindeloze rijen TikTokfilmpjes of reels op Instagram.
‘Ik merk dat ik best wel verslaafd ben aan sociale media,’ zegt student media & cultuur Catho Gruters (21). ‘Als ik een drukke studieperiode heb, merk ik dat ik er afleiding zoek. Soms kan ik een hele ochtend scrollen.’
Om ‘meer uit haar dag te halen’ verwijdert ze de apps geregeld. ‘Ik ben dan productiever en heb dan ook meer concentratie om boeken te lezen en films te kijken. Maar leven zonder de apps lukt me nooit langer dan een paar maanden.’
Sociale media detox
Er zijn initiatieven, zoals Mei Social Vrij die een sociale media detox aanmoedigen. Dat je daar productiever van wordt, kan iedereen zich wel voorstellen. Maar zorgt zo’n detoxperiode ook voor meer levensgeluk? Een recent overzicht van de literatuur suggereert van niet: over het algemeen is een sociale media detox niet van invloed op levenstevredenheid. Daarnaast houden jongeren zoals Catho het detoxen vaak niet vol, waardoor ze snel weer in oude patronen vervallen, zegt UvA-onderzoeker sociale media en jongeren Amber van der Wal.
En er zijn ook zeker voordelen van sociale media. ‘Je bent in contact met mensen van over de hele wereld,’ zegt student Business Administration Zofia Swislowsa (19). ‘En het is ook erg vermakelijk. Ik ben me bewust van de nadelen die het kan hebben voor je mentale gezondheid maar ikzelf heb daar geen last van.’
Toch kan een periode zonder sociale media voor sommige mensen mogelijk wel degelijk nuttig zijn, zegt Laura Lemahieu, promovendus aan de Universiteit van Antwerpen. ‘Denk aan mensen met een depressie, angststoornis of ADHD, die ervaren dat hun leven negatief beïnvloed wordt door sociale media. Of studenten die last hebben van Fear of Missing Out (FOMO) of ervaren dat media hun leven op de een of andere manier controleert. Naar deze laatste groep is nog geen onderzoek gedaan dus dat blijft speculatief.’
Opgroeien zonder sociale media
Wat een langere sociale mediapauze doet met welzijn, daar is op wetenschappelijk gebied nog weinig over bekend. Floor Portein (21), student Engelse taal en cultuur groeide op zonder sociale media, met uitzondering van WhatsApp. ‘In de brugklas installeerde ik Instagram, maar ik was een vrij zenuwachtige puber en raakte gestrest als ik dan een berichtje kreeg. Toen heb ik het weer verwijderd.’
Opgroeien zonder Instagram heeft haar tot een ander mens gemaakt, denkt Portein. ‘Ik was in mijn jeugd daardoor minder bezig met m’n uiterlijk en het perfecte plaatje dat je op Instagram voorgeschoteld krijgt. Dat heeft een stukje onzekerheid weggenomen.’
Of het haar ook gelukkiger heeft gemaakt? ‘Aan de ene kant wel, omdat ik me niet bewust was van de “trends” van dat moment. Aan de andere kant sloot dat me ook af van mijn leeftijdsgenootjes, waar ik achteraf gezien misschien wel minder gelukkig van werd.’ Nu ze wat ouder is ziet Portein ook voordelen van sociale media: dat mensen soms sociale contacten overhouden aan Instagram, of via de app nog zien hoe het mensen die ze van vroeger kennen vergaat. ‘Nu overweeg ik wel eens de apps toch te installeren.’
Meer tijd voor werk, koken en schoonmaken
Het beeld dat je zonder sociale media niet op je telefoon zit, klopt volgens Portein niet. ‘Ik heb dan nu geen sociale media maar ik kijk alsnog wel veel series op m’n telefoon.’ Dat is ook wat wetenschappelijk onderzoek laat zien. De belofte van de ‘sociale media detox’ berust op de aanname dat wanneer mensen stoppen met sociale media ze meer tijd in gaan richten voor activiteiten die ‘waardevoller zijn’, zoals tijd doorbrengen met vrienden, een boek lezen of een nieuwe hobby onder de knie krijgen. Die aanname wordt in de wetenschap beschreven door de ‘time displacement hypothesis’.
En die hypothese blijkt niet te kloppen, zegt de Amerikaanse communicatiewetenschapper Jeffrey Hall. In een experimentele studie toonde hij aan dat mensen die geen sociale media gebruiken helemaal niet per se dingen doen die ze meer levensgeluk oplevert. Hall zette 136 mensen tussen de 18-68 jaar (waarvan 40 procent student) op een sociale mediadieet en vroeg ze een dagboek bij te houden. Daaruit concludeerde hij dat mensen die geen sociale media meer gebruiken simpelweg meer tijd besteedden aan surfen op het internet, werk, koken en schoonmaken. Activiteiten die – net als sociale media – negatief of neutraal uitpakte op hun welzijn. Maar dan wel weer een schoner huis.
En wat gebeurt er als je wél de intentie hebt om iets ‘waardevols’ met je tijd te doen? Daar heeft de wetenschap nog geen antwoord op, zegt Van der Wal. ‘Wel kan ik zeggen dat veel jongeren aangeven dat ze meer controle willen hebben over hun socialemediagebruik.’ Daarom zoekt Van der Wal naar manieren voor jongeren om de controle over de tijd terug te krijgen, zonder te hoeven stoppen met sociale media. ‘Of dat ook zorgt dat ze dan doelbewust tijd aan andere ‘waardevolle’ activiteiten gaan besteden hopen wij in de nabije toekomst te kunnen beantwoorden met ons onderzoek.’
