Acht vrije dagen vallen dit jaar op een doordeweekse dag. Slecht voor de economie? ‘Zo simpel is het niet’
In 2025 vallen ongekend veel officiële feestdagen op doordeweekse dagen, waarvan veel in mei — goed nieuws voor werknemers en slecht nieuws voor de economie, zou je denken. Maar zo vanzelfsprekend is dat niet: die extra vrije dag kan juist méér opleveren dan hij kost.
Het jaar 2025 is een recordjaar waarin de meeste officiële feestdagen doordeweeks vallen sinds tien jaar. Deze maand nog viel Bevrijdingsdag op maandag, dat eens in de vijf jaar als officiële feestdag gerekend wordt. Nieuwjaar viel op woensdag en Kerst valt op woensdag en donderdag. Bovendien wordt de huidige werkweek onderbroken door Hemelvaartsdag, dat altijd op een donderdag valt. Gemiddeld vallen er zes feestdagen doordeweeks en dit jaar zijn dat er acht, als je Goede Vrijdag meetelt - dat niet vanzelfsprekend door elke werkgever als feestdag wordt gezien. Meer vrij betekent minder werken. Denemarken heeft exact voor deze reden een feestdag afgeschaft.
Ondanks dit recordjaar is over het algemeen in Nederland het karig gesteld met onze betaalde vrije dagen; we hebben de minste vrije dagen van West-Europa. Finland staat met 39 vrije dagen bovenaan de lijst. Volgens het Meertens Instituut komt dit omdat Nederland minder nationalistisch is dan andere landen, waardoor er minder dagen zijn waarop wij de Nederlandse staat vieren. Daarnaast zijn er in Nederland veel katholieke feestdagen afgeschaft door de reformatie. Bovendien is in Nederland er geen wettelijk recht op een vrije dag bij feestdagen maar wordt dat in collectieve arbeidsovereenkomsten (cao’s) of individuele arbeidsovereenkomsten tussen werkgevers en werknemers afgesproken.
0,4 procent omlaag
Een extra vrije dag lijkt misschien verwaarloosbaar voor de economie, maar Denemarken heeft exact voor deze reden een feestdag afgeschaft. Sinds 2024 kent Denemarken geen Store Bededag meer, letterlijk ‘Grote Gebedsdag’, een religieuze vastendag waarop men bad voor onder meer een goede oogst. De Deense regering schrapte de feestdag om de productiviteit te verhogen en zo de defensiebegroting op te krikken. De maatregel was zeer controversieel en veel Denen zagen het als een aantasting van traditie en culturele identiteit.
Volgens pensioenuitvoerder APG daalt het bruto binnenlands product (bbp), de waarde van alle goederen en diensten die in één jaar worden geproduceerd, bij een extra vrije dag jaarlijks theoretisch gezien met zo’n 0,4 procent. Een daling van 0,4 procent van het bbp zou bijvoorbeeld betekenen dat je acht euro minder per maand verdient op basis van een netto maandsalaris van tweeduizend euro.
Holiday effect
Maar, ‘zo simpel is het niet,’ zegt UvA-docent economie Charan van Krevel. De veronderstelde daling van het bbp wordt gecompenseerd doordat sectoren als horeca en toerisme juist profiteren van feestvierende consumenten, legt Van Krevel uit. ‘In het bijzonder doen pretparken het heel goed op een publieke feestdag.’ Dit beperkt het nettoverlies volgens APG tot zo’n 0,05 tot 0,1 procent van het bbp. Van Krevel ziet studies met wisselende resultaten waaruit geen eenduidig beeld naar voren komt van het effect van een extra vrije dag op het bbp. Dus of we met de extra doordeweekse feestdagen in 2025 er economisch op achteruit gaan, kan ze niet zeggen.
Daarentegen voegt Van Krevel toe dat een extra vrije dag ook winstgevend kan zijn voor de economie. Niet zozeer door directe productie, maar door het sociale kapitaal dat het oplevert, de waarde van sociale netwerken. ‘Een collectieve vrije dag versterkt het gevoel van samenhorigheid,’ zegt Van Krevel. ‘Veel feestdagen hebben een religieuze of culturele oorsprong en bieden mensen de kans om samen te komen.’ Die verbondenheid, hoe klein het effect ook is, draagt op de lange termijn bij aan de houdbaarheid van een economie, zegt Van Krevel. Vertrouwen tussen mensen is essentieel want het beïnvloedt hoe we keuzes maken. ‘Je kiest bijvoorbeeld eerder om iemand aan te nemen die op je lijkt dan iemand die gekwalificeerder is op papier. Of je investeert sneller in de zaak van je buurman dan in een ETFEen ETF (Exchange Traded Fund) is een beleggingsfonds dat een mandje aandelen, obligaties of andere activa volgt en op de beurs verhandeld wordt als een gewoon aandeel..’ In een samenleving met meer onderling vertrouwen verloopt samenwerking soepeler, escaleren conflicten minder snel en zijn rechtszaken minder vaak nodig. ‘Het is de lijm die de maatschappij bij elkaar houdt,’ aldus Van Krevel.
Daarnaast lijken publieke feestdagen ook winstgevend te zijn voor aandeelhouders, zegt Van Krevel. Rondom feestdagen presteren aandelenmarkten vaak onverwacht goed – het zogenoemde holiday effect. Rendementen liggen op zulke dagen gemiddeld 30 tot 50 procent hoger dan normaal. ‘Niemand weet precies waarom dit gebeurt,’ zegt Van Krevel, ‘geen verklaring houdt stand.’ Voor wie pensioenbeleggingen heeft, kan een extra vrije dag dus wel eens positief zijn.
Mentaal welzijn onder druk
‘Bovendien is een stijging van het bbp niet per definitie positief,’ zegt Van Krevel. Een hogere economische productie kan gepaard gaan met meer werkdruk, stress en minder tijd voor ontspanning, factoren die het mentaal welzijn juist onder druk zetten. Ook het klimaat betaalt vaak de prijs: meer productie betekent meestal ook meer uitstoot, grondstoffenverbruik en milieuschade. ‘Niet alles wat waardevol is, laat zich in de stijging van het bbp vangen,’ aldus Van Krevel. Stel dat het bbp inderdaad met 0,4 procent zou krimpen en Van Krevel mocht kiezen tussen een weekje minder geld voor haar boodschappen hebben of een extra vrije dag, is de keuze snel gemaakt: ‘Ik zou liever een vrije dag hebben.’
Ook is het zo dat werknemers de afgelopen tien tot vijftien jaar meer werkdruk ervaren, volgens universitair UvA-docent psychologie van arbeid en gezondheid Machteld (Maggie) van den Heuvel. Een hoge werkdruk kan ontstaan als er meer werk te doen is dan past in de tijd die ervoor staat. ‘Een beetje uitdaging is belangrijk voor werkplezier, maar als het te lang duurt en te veel wordt, slaat dat om in stress en minder goede prestaties. Die druk kan veroorzaken dat je meer uren investeert in je werk en dus langer met je werk bezig blijft.’
Van den Heuvel benadrukt dat een extra vrije dag kan bijdragen aan fysiek en psychologisch herstel, maar alleen als die goed wordt benut. ‘Het effect hangt sterk af van wat je met die dag doet,’ zegt ze. Vanuit de wetenschap deelt ze enkele praktische tips: begin met vooraf nadenken over hoe je de dag wilt besteden op een voor jou prettige manier – de voorpret draagt al bij aan je stemming. Besteed tijd aan hobby’s of het ontwikkelen van vaardigheden die je leuk vindt, ‘want dat draagt bij aan de vervulling van onze psychologische basisbehoeften.’ En misschien wel het belangrijkst: neem ook mentaal afstand van je werk. ‘Trap niet in de valkuil om toch te gaan werken. Zet je telefoon eens uit. Een burn-out ontstaat vaak doordat er te veel te doen is en mensen geen afstand kunnen nemen van hun werk buiten werktijd. Zeker in mijn sector: onderwijs en wetenschap, zie je dat mensen ook op vrije dagen gewoon doorgaan.’
Tot 2014 telde de UvA één vrije dag meer dan andere onderwijsstellingen. In dat jaar werd namelijk de Dag van de Arbeid, 1 mei, als vrije dag afgeschaft op de UvA. Doordat in 2013 de toenmalige koningin Beatrix aftrad, verschoof Koninginnedag van 30 april naar Koningsdag op 27 april in de daaropvolgende jaren. Omdat 1 mei dan niet meer na een officiële feestdag viel, zou dit tot een versnipperde vrije dag leiden, en werd 1 mei als vrije UvA-dag afgeschaft; hij bleef overigens wel staan als vrije dag, maar kan worden opgenomen op een ander moment.
Vrije dag is niet de oplossing
Toch waarschuwt Van den Heuvel dat een extra vrije dag niet automatisch leidt tot meer werknemerstevredenheid. ‘Werknemerstevredenheid is een complex geheel van factoren zoals werkdruk, waardering, leiderschap en ontwikkelmogelijkheden. Eén of twee vrije dagen meer of minder maakt daarin meestal weinig verschil,’ zegt ze. Maar het omgekeerde is wel waar: in sommige sectoren voelen mensen zich verongelijkt als het niet mogelijk is om op feestdagen een vrije dag te krijgen. Dat kan tijdelijk een negatieve invloed hebben op hoe ze hun werk ervaren. Bovendien worden officiële vrije dagen doorgaans niet als een extraatje van de werkgever gezien, omdat ze tot de maatschappelijke status quo behoren. Van den Heuvel: ‘Alleen als werknemers moeten werken op een moment waarop anderen vrij zijn, kan dat als onrechtvaardig ervaren worden, zeker wanneer men daarin geen vrije keus heeft.’
Naast het werknemersperspectief, is ook voor werkgevers zo’n losse dag volgens Van den Heuvel geen structurele oplossing voor het terugdringen van ziekteverzuim. Volgens Van den Heuvel is de investering van een extra vrije dag om ziekteverzuim op te lossen niet rendabel: ‘het slaat dus nergens op om een extra vrije dag ertegenaan te gooien, in de hoop dat men zich minder vaak ziek zal melden. Hoewel rust belangrijk is, vraagt duurzaam welzijn om bredere maatregelen, zoals goed beleid, positief leiderschap en gezonde werkomstandigheden.’
