UvA-promovendus sprak met kinderen met obesitas: ‘Hen wordt nooit iets gevraagd’
Één op de vijf Amsterdamse kinderen heeft overgewicht. Zorg schiet te kort, zag jeugdverpleegkundige en UvA-promovendus Siegnella Concincion die via activiteiten en tekeningen in gesprek ging met kinderen met obesitas in Amsterdam-Zuidoost. ‘Als ouders maar consequent zijn komt het goed, is de gedachte. In de praktijk werkt dat niet zo.’
Siegnella, hoe komt het dat zoveel kinderen in Amsterdam overgewicht hebben?
‘Dat heeft alles te maken met de maatschappij waarin we leven. Er is een groot aanbod van ongezond voedsel en we bewegen structureel te weinig.’
‘Kinderen die in armoede leven hebben een verhoogde kans om overgewicht te ontwikkelen. Gezond eten is duurder: een tros bananen kost meer dan een zak witte bolletjes. Ik heb een alleenstaande moeder gesproken die overdag in de Albert Heijn werkt en ’s avonds als schoonmaker om rond te komen. Als je op die manier je hoofd boven water moet houden dan is het simpelweg niet mogelijk om elke dag een gezonde maaltijd op tafel te zetten.’
‘Ook heeft gezond leven te maken met je postcodegebied. Als je in Bijlmer-Oost woont is de dichtstbijzijnde sporthal in Bijlmer-Centrum. Daar kun je als achtjarig kind met ernstig overgewicht niet alleen heen met de metro of de fiets.’
Op welke zorg kunnen kinderen met overgewicht rekenen?
‘In Nederland hebben we een landelijke model ketenaanpak, een aanpak die ervoor moet zorgen dat zorgverleners samenwerken in een wijk. Er zijn centrale zorgverleners, vaak jeugdverpleegkundigen, die kinderen waar nodig doorverwijzen naar de kinderfysiotherapeut, een diëtiste of de jeugdpsycholoog. Een centrale zorgverlener kan ongeveer twintig kinderen per jaar bedienen, terwijl we in Amsterdam vijftien centrale zorgverleners hebben op 10.000 kinderen met overgewicht. Dat schiet dus tekort.’
‘Ook is die zorg meestal gericht op de ouders en opvoeding, aan kinderen zelf wordt weinig gevraagd. Als ouders maar consequent genoeg zijn, gezond eten maken en zorgen voor beweging dan moet het goed komen, is de gedachte. In de praktijk werkt dat niet zo.’
Kun je een voorbeeld noemen?
‘Ik heb een jongen met overgewicht doorverwezen naar de kinderfysiotherapeut, maar door met hem te gaan wandelen kwam ik erachter dat hij niet ging. Hij vertelde dat hij zich ontzettend schaamt voor zijn lichaam in de sportklas omdat hij er de enige is met ernstig overgewicht. Nu hebben we geregeld dat hij alleen met de kinderfysiotherapeut gaat sporten en gaat hij wel. Kortom, als je het perspectief van het kind niet meeneemt dan heeft de interventie minder kans van slagen.’
Hoe was het om met de kinderen in gesprek te gaan?
‘Niet makkelijk. Als je met een zesjarig kind in gesprek wil gaan moet je echt investeren in de vertrouwensrelatie door tijd en aandacht aan het kind te besteden. Ik heb kinderen zelf laten kiezen hoe ze zich wilden uiten. Dat kan zijn door een wandeling te maken, een spelletje te spelen of een gedicht schrijven. Veruit de meesten wilden een tekening maken. Voor kinderen tussen de 6 en 13 jaar is het vaak ook makkelijker om hun gevoelens te tekenen dan onder woorden te brengen.’
‘Ik ben vaak wel anderhalf tot twee uur bij kinderen thuis geweest. De kinderen tekenden dan en ik stelde daar vragen over. Daarin kwamen allerlei gevoelens naar boven. Vooral uit de coronapandemie. Er was veel angst over het coronavirus. Ook kregen kinderen te maken met verveling. Ze zaten thuis omdat de scholen dicht waren en vielen terug in oude gewoontes: meer eten, veel gamen, geen structuur in hun dag. Die kinderen kwamen toen nog meer aan.’
Naast haar proefschrift, stelde Siegnella Concincion een kinderboek samen mét kinderen met obesitas in Amsterdam-Zuidoost. ‘Na de coronapandemie was er veel te lezen over mentale gezondheid en gewichtstoename bij kinderen met obesitas. Maar hun eigen verhaal was nergens te lezen. Dit boek geeft de kinderen een stem en moet daar verandering in brengen.’
Wat hebben kinderen met overgewicht nodig?
‘Kinderen gaven aan dat het voor hen belangrijk is om heel dicht bij huis samen met vrienden te kunnen sporten. Dat het ook een veilige plek moet zijn waar ze activiteiten kunnen doen. Daarnaast is logistiek ook belangrijk, dat er iemand is die kinderen kan begeleiden. Voor alleenstaande ouders die leven in kwetsbare situaties is dit vaak moeilijk voor elkaar te krijgen.’
Ook is er in de praktijk vaak geen tijd voor zorgverleners om uren met kinderen te gaan tekenen.
‘Absoluut, maar ik laat ook in mijn proefschrift zien dat je ook in een spreekkamer meer aan participatieve en creatieve benaderingen kunt doen. Ik heb nu standaard op mijn bureau ook stiften, tekenpapier en spelletjes staan. Het gaat ook om de houding van de zorgverleners. Het moet een samenwerking zijn en een kind moet zich gezien en gehoord voelen.’
‘En denk ook buiten de spreekkamer. Als zorgverlener moet je daar zijn waar de kinderen zijn. Dus ga vaker op huisbezoek, of ga eens half uur in de speeltuin zitten om met kinderen in gesprek te gaan en doe zelf mee. Denk creatief na over de vraag, hoe kan ik meer aansluiten op de leefwereld van kinderen?’
Siegnella Concincion promoveert op vrijdag 25 april om 11.00 uur op haar proefschrift Building Communicative Spaces with Children in Paediatric Obesity Care and Research. The Importance of Children’s Perspectives in Integrated Care during and after the COVID-19 Pandemic. De verdediging vindt plaats in de Lutherse kerk.
