Leef je in het voormalig Romeinse Rijk? Dan ben je gelukkiger, zeggen UvA-onderzoekers
Het Romeinse Rijk leeft niet alleen voort in de gedachten van mannen, ook in gezondheid en levensgeluk van mensen, toont statistisch onderzoek. Het Romeinse wegennetwerk zou daar een rol in hebben gespeeld.
Lees je dit artikel in Amsterdam? Dan behoor je helaas niet tot de gelukkigen. Want steden als Katwijk, Nijmegen en Keulen die op voormalig Romeinse grondgebied liggen blijken vandaag de dag – hoe klein het verschil ook is – meetbaar gezondere en gelukkigere inwoners te hebben dan andere plaatsen.
Die conclusie trekt een internationaal team van historici, psychologen en economen op basis van statistisch onderzoek naar 70.000 persoonlijkheidstesten in Nederland en Duitsland. Zes vragen aan hoofdonderzoeker en UvA-hoogleraar psychologie Martin Obschonka.
Dat het Romeinse Rijk nog steeds een psychologische invloed heeft op mensen vandaag de dag klinkt als een heel sterk verhaal. Hoe hebben jullie dat bewezen?
‘Het idee dat het Romeinse Rijk doorleeft in de samenleving van vandaag is niet nieuw. Er zijn stapels economische en antropologische studies die laten zien dat culturele en economische eigenschappen van het Rijk nog steeds diep verankerd is.’
‘Wat nieuw is aan ons onderzoek is dat we nu ook de invloed op de hedendaagse bevolking meten. We kwamen er eigenlijk toevallig op, tijdens het maken van psychologische kaarten die we maakten op basis van persoonlijkheidstesten voor verschillende landen. Op de kaart van Duitsland zag ik iets opmerkelijks, voor neurotische neigingen – dat klinkt heftiger dan het is, het betekent dat mensen zich sneller zorgen maken en vatbaarder zijn voor stress – zagen we een hele duidelijk lijn tussen Keulen en München. Later realiseerde ik me: die lijn loopt precies over de limes, de grenszone van het oude Romeinse Rijk. Ik heb toen Fabian Wahl ingeschakeld, een historicus uit Wenen, gespecialiseerd in Romeinse geschiedenis, en zo is het onderzoek gestart.’
Wat hebben persoonlijkheidskenmerken en gezondheid en geluk met elkaar te maken?
‘We weten dat gezondheid en persoonlijkheid correleren. Consciëntieuze mensen laten vaak gezonder gedrag zien, consciëntieusheid (zorgvuldigheid of gewetensvol) noemen we in de psychologie dus ook wel de “gezondheidseigenschap”. Ook is het zo dat extraverte mensen – gemiddeld genomen – gelukkiger en tevredener zijn in het leven.’
‘Persoonlijkheidskenmerken verschillen per regio en kunnen een lokaal psychologisch klimaat scheppen, waar mensen die de regio bezoeken weer door beïnvloed kunnen raken.’
Maar mensen verhuizen toch ook weer? Het psychologische klimaat van de Romeinen werkt toch niet tweeduizend jaar door?
‘Daar heeft het wel alle schijn van. We kunnen geen honderd procent causaliteit aantonen, maar het sterkste bewijs dat we hebben is de limes zelf. Daardoor konden we gebieden met elkaar vergelijken mét en zonder Romeinse invloed.’
‘We hebben gekeken naar de persoonlijkheidskenmerken van mensen in Duitsland en dan valt op dat de personen die in het voormalig Romeinse Rijk wonen gezonder en gelukkiger zijn en een hogere levensverwachting hebben dan mensen in de gebieden daarbuiten. Datzelfde zien we ook in Nederland langs de limes.’
‘We hebben gekeken of we dat effect ook kunnen verklaren door recentere gebeurtenissen zoals de verdeling van Oost- en West-Duitsland, de Tweede Wereldoorlog of de pest. Of andere invloeden zoals het klimaat, het landschap of de vruchtbaarheid van de grond. Dit kan allemaal invloed hebben op de levensstandaard. Maar ondanks die invloeden zien we een verrassend statistisch effect wat we het Romeinse effect noemen, we hebben er geen andere verklaring voor.’
Hoe hebben de Romeinen ervoor gezorgd dat de bevolking gelukkiger werd?
‘De Romeinen hebben een heel sterk wegensysteem gebouwd dat het hele Rijk verbond. Die wegen betekende handel en economische vooruitgang. De steden in het Romeinse Rijk profiteerden daarvan en werden eerder welvarend dan de omliggende gebieden. En welvarende steden leiden tot gelukkigere bewoners.’
‘Daarnaast stond gezondheid en geluk hoog in het vaandel bij de Romeinen. Een bekend Romeins gezegde is niet voor niets “een gezonde geest in een gezond lichaam”. De manier waarop de Romeinen de samenleving organiseerden had daar veel aandacht voor. Denk aan de sanitaire voorzieningen, voeding en medische vooruitgang die de Romeinen introduceerden in de voormalige Romeinse gebieden in Duitsland en Nederland.’
Waarom hebben jullie naar het Romeinse Rijk gekeken? En niet naar het Ottomaanse Rijk bijvoorbeeld?
‘We kijken ook naar andere grote gebeurtenissen zoals de industriële revolutie en de goldrush die Amerika veranderde. Die laatste periode verklaart waarschijnlijk waarom Silicon Valley zo succesvol is. Maar het Romeinse Rijk lijkt van al die invloeden toch een fundamentelere en diepere impact te hebben.’
Moet iedereen nu naar Nijmegen verhuizen?
‘Waarschijnlijk niet, haha. Je moet het ook niet te zwart-wit zien: er is niet alleen een Romeins effect, het is veel meer een lappendeken. In Nederland spelen historische ontwikkelingen zoals de internationale handel ook een grote rol voor de economische ontwikkeling van steden als Amsterdam en Rotterdam. En geluk hangt ook af van je eigen keuzes in het leven. Maar het is goed om je bewust te zijn dat plekken een geschiedenis hebben en dat er plaatsen zijn die je gelukkiger maken dan anderen. Wat we waarschijnlijk kunnen leren van de Romeinen is de openheid voor nieuwe ideeën en verbinding met andere plekken. Dat is in deze tijden van grenzen, polarisatie en wij en zij-denken wel zo gezond.’
