Haantjesgedrag redde agressieve reuzenduif van ondergang
Driehonderd jaar geleden ging het er ruig aan toe op het eiland Rodrigues, middenin de Indische Oceaan. Door stijging van de zeespiegel werd het eiland steeds kleiner, en vochten reuzenduiven elkaar letterlijk de tent uit. Daardoor bleven enkel de agressievelingen over, concluderen UvA-onderzoekers in nieuw onderzoek.
Gewapend met “boksballen” slaan twee reuzenduiven op elkaar in. Het bloedstollende gevecht zal bepalen wie de beschikking krijgt over een groots territorium met genoeg voedsel en partners op een klein eiland ter grootte van Terschelling, midden in de Indische Oceaan. Zulke gevechten waren aan de orde van de dag op het Mauritiaanse eiland Rodrigues, zo’n driehonderd jaar geleden. Dat deze agressie bij deze aan de dodo verwante vogelsoort de boventoon voerde, is opmerkelijk, stellen onderzoekers van de Universiteit van Amsterdam en Universiteit Maastricht. Zij publiceerden hun bevindingen in het wetenschappelijk tijdschrift iScience.
‘Dat agressie een rol speelde in de overleving van deze reuzenduif is buitengewoon absurd,’ vertelt Kenneth Rijsdijk, onderzoeker bij het Instituut voor Biodiversiteit en Ecosysteem Dynamica (IBED) en betrokken bij het onderzoek. ‘Het vulkanische eiland Rodrigues is miljoenen jaren geleden ontstaan, waartoe vervolgens alleen vogels en reptielen zijn gemigreerd. Door gebrek aan roofdieren zien we dat de dieren op deze eilanden zich voornamelijk naïef en vreedzaam gedragen, met vertrouwen. Dat is ook de reden dat biologen drie eeuwen geleden de dodo zo makkelijk hebben kunnen vangen op het naastgelegen eiland Mauritius; ze kennen geen angst. Dat noemen we eilandnaïviteit, en dat zien we ook terug op bijvoorbeeld de Galapagoseilanden. De verklaring waarom deze reuzenduif juist zo agressief was, was daarom lange tijd een raadsel.’
Massagraf
Rijsdijk stuitte op het verhaal van de reuzenduif in 2005 toen hij samen met een bevriend archeoloog onderzoek deed naar een massagraf van dodo’s en reptielen op het eiland Mauritius. Daar vertelde iemand van de lokale bevolking dat er op een naastgelegen eiland vogels leefden die grote botknobbels hadden aan het uiteinde van hun vleugels: wapens. ‘Wapens evolueren is relatief zeldzaam in de natuur,’ zegt Rijsdijk. ‘Het kost veel energie om ze te maken. Nou kennen we natuurlijk de neushoorn of het hert, die elk hun eigen wapens hebben om hun territorium te verdedigen en partners te zoeken. Maar dat een eilandvogel, die veel energie kwijt is aan het leggen van eieren, wapens heeft om te overleven, is bijzonder. Daarnaast hadden zowel de mannetjes als vrouwtjes deze “boksballen”.’
Inmiddels is de reuzenduif rodriguessolitaire (Pezophaps solitaria) uitgestorven. De vogel is voor het laatst waargenomen op het eiland in 1770, waarschijnlijk uitgeroeid door katten die schildpadjagers begin achttiende eeuw introduceerden. ‘Het bijzondere is dat de rodriguessolitaire heel goed is beschreven in de zeventiende eeuw,’ vervolgt Rijsdijk. ‘Daardoor weten we alles over deze loopvogel, in tegenstelling tot de dodo. Zo weten we dat de rodriguessolitaire dertig jaar oud kon worden, hoe groot hun territorium was en dat ze agressief gedrag vertoonden naar elkaar. Maar hoe dit gedrag en de botknobbels zijn ontstaan, is nooit bestudeerd,’ zegt Rijsdijk.
Natuurlijke selectie, reuzen en dwergen
Volgens de evolutietheorie van Charles Darwin zorgt natuurlijke selectie ervoor dat alleen de individuen met de op dat moment gunstige eigenschappen overleven: survival of the fittest. Van agressie werd altijd gedacht dat dit niet een van die eigenschappen was. Maar evolutie op eilanden kan rare wendingen nemen, volgens Rijsdijk. Zo kunnen er “reuzen” ontstaan, zoals galapagosschildpadden, of juist “dwergen”, zoals sommige uitgestorven dwergnijlpaarden. ‘Agressie en de ontwikkeling van wapens in botstructuren is daar nu ook een voorbeeld van,’ zegt Rijsdijk.
Zeespiegelstijging
Rijsdijk is geen archeoloog of bioloog, maar aardwetenschapper. Hij houdt zich voornamelijk bezig met de verandering van landmassa’s op aarde over duizenden en miljoenen jaren. Rijsdijk was degene die bedacht dat misschien een drastische verandering van landmassa in een hele korte tijd misschien wel heeft gezorgd dat agressie de beste kans op overleving was en dat de reuzenduiven met botknobbels overbleven.
Om dat te bewijzen, deed Rijsdijk een analyse van het eiland Rodrigues met een zeespiegel model. ‘De afgelopen tien jaar werkte ik met collega’s aan dit model, dat inmiddels in staat is om op de vierkante meter exact onder andere kustlijnveranderingen door de tijd uit te rekenen,’ vertelt Rijsdijk. ‘We ontdekten dat door de stijging van de zeespiegel, na de laatste ijstijd 18 duizend jaar geleden, de omvang van dit eiland tien keer kleiner werd. Je kunt je voorstellen dat deze reuzenduiven elkaar letterlijk de tent uit vochten om een territorium te bemachtigen op het schaarse land.’
Rijsdijks collega Jasper Croll, ecoloog en gepromoveerd aan de UvA, combineerde de gegevens uit het kustlijn model met een baanbrekend demografisch model dat speltheorie combineert en ontdekte dat als een eiland inderdaad extreem krimpt, agressieve individuen dominant worden en dus hun genen, verantwoordelijk voor de botstructuren, doorgeven.
Toxische bedrijfscultuur
Rijsdijk verwacht dat zodra het zeespiegelmodel openbaar worden, ze overal ter wereld gebruikt gaan worden op allerlei domeinen, zoals het nauwkeuriger voorspellen van de zeespiegelstijging, de effecten van verstedelijking en ontbossing, maar ook migratie. ‘Alles dat met landschapsverandering te maken heeft, kunnen we hiermee simuleren. Maar dat we er gedrag, zoals agressie, mee zouden verklaren, blijft een verassing,’ zegt Rijsdijk. ‘Met het demografisch model kun je mogelijk ook verklaren hoe bedrijfsculturen toxisch worden. Als agressieve over grensoverschrijdende leidinggevenden hun gedrag doorgeven en vreedzame collega's vervangen, kan er een onomkeerbare cultuurverandering ontstaan. Bij overheden zou dit proces kunnen leiden tot een dictatoriaal regime, zoals bij de reuzenduif agressie de norm werd.’
