Komend weekend is de kans het grootst om komeet C/2023 A3 (Tsuchinshan-ATLAS) te zien. Afgelopen week raakte Nederland in de ban van de komeet die tot eind november aan de horizon zichtbaar is. Volgens UvA-sterrenkundige Alex de Koter is het een van de meest bijzondere hemelverschijnselen die we met het blote oog kunnen waarnemen.
Dat deze komeet eens in de tachtigduizend jaar zichtbaar is, maakt het al tot een zeldzaam natuurfenomeen. Wat maakt C/2023 A3 (Tsuchinshan-ATLAS) verder zo bijzonder?
‘Om te beginnen komt deze komeet uit de Oortwolk, een gigantische wolk van ijsachtige objecten die afstamt uit de tijd van het ontstaan van ons zonnestelsel. En deze wolk bevindt zich op een enorme afstand van de zon, ver voorbij de bekende planeten en zelfs voorbij de Kuipergordel (waar Pluto en andere dwergplaneten zich bevinden). De Oortwolk is extreem rijk aan kometen. Omdat ze zo ver weg ligt, doen deze kometen er duizenden tot honderdduizenden jaren over om naar het binnenste van het zonnestelsel te reizen, wat deze waarneming zo bijzonder maakt.’
‘Daarnaast ligt de baan van de komeet zo’n 70 miljoen kilometer van de aarde verwijderd. Dat is ongeveer de halve afstand tussen de aarde en de zon. Z’n relatief korte afstand en z’n sterk ontwikkelde komeetstaart, maakt het een van de helderste en beter zichtbare kometen van de laatste decennia.’
De naam, C/2023 A3 (Tsuchinshan-ATLAS), is nogal cryptisch. Waar komt die vandaan?
‘Je moet die naam zien als de registratiecode van de komeet. Dat volgt een internationaal gestandaardiseerd systeem binnen de astronomie. De “C” duidt op het Engelse comet, de “2023” verwijst naar het jaar van ontdekking en “A3” geeft aan dat dit de derde komeet is die in de eerste helft van januari is ontdekt (code voor “A” red.). De naam “Tsuchinshan-ATLAS” verwijst naar de twee observatoria die de komeet als eerste hebben waargenomen: het observatorium in Tsuchinshan, China, en het ATLAS (Asteroid Terrestrial-impact Last Alert System) project in Zuid-Afrika.’
‘Vallende sterren’ schieten zo door onze atmosfeer. Als je niet oplet heb je zo’n sterrenregen gemist. Waarom is de komeet zo lang en zo goed zichtbaar?
‘Kometen zijn met ijs gemengde ballen ruimtepuin, typisch een paar kilometer in doorsnede. C/2023 A3 (Tsuchinshan-ATLAS) heeft een diameter van zo’n drie kilometer. Als ze dicht bij de zon komen verdampt het ijs en brokkelt ruimtegruis van het oppervlak. Dit creëert een gloeiende, wazige wolk rond de komeetkern, de coma genoemd, en een lange staart die kan uitrekken over tientallen miljoenen kilometers. Door de enorme afstand ten opzichte van de aarde kun je ze soms dagen tot weken zichtbaar zien aan de hemel. Uiteindelijk, na heel veel banen rond de zon, valt zo’n komeet uit elkaar. Het gruis spreidt zich uit over de gehele baan. Soms komt de aarde door de baan van zo’n verbrokkelde komeet. Kleine stukjes gruis, millimeters of centimeters groot, verbranden dan in de aardatmosfeer. De kortstondige lichtspoortjes daarvan noemen we “vallende sterren”.’
Amsterdam kent veel lichtvervuiling. Is de komeet wel goed te zien vanaf hier?
‘Ik heb het gisterenavond nog geprobeerd, maar het was veel te bewolkt. Om ‘m te kunnen zien heb je vrij zicht nodig richting de horizon. In Amsterdam zijn maar weinig plekken waar dit kan, dus dan kun je beter ergens op een hoog gebouw gaan staan in de stad. Maar een plek buiten de stad, bijvoorbeeld in de polder of op het strand, zal veel betere omstandigheden bieden om de komeet te observeren. Dat is denk ik wel de moeite waard, want het is echt een van de meest bijzondere hemelverschijnselen die we met het blote oog kunnen zien. Mocht je het nog willen proberen, doe dit in de komende dagen. Kijk om ongeveer acht uur ‘s avonds in de richting vanwaar de zon is ondergegaan.’
Wat maakt dit fenomeen voor sterrenkundigen zo bijzonder?
‘Voor sterrenkundigen zijn kometen zoals deze fascinerende onderzoeksobjecten. De Oortwolk kometen zijn 4,5 miljard jaar geleden gevormd en toen snel door interactie met proto-planeten (een voorstadium van een planeet red.) uit het zonnestelsel geslingerd. Door de samenstelling van de komeet te analyseren met telescopen, kunnen wetenschappers dus meer leren over het ontstaan van planeten en over primitieve moleculen die ook in het ijzige materiaal gevangen zijn geraakt. Sindsdien is er niets meer met ze gebeurd, ze hebben als het ware al die tijd in “de diepvriezer” gezeten. Nu C/2023 A3 (Tsuchinshan-ATLAS) richting het binnenste van het zonnestelsel is gevallen ontdooit het materiaal en laat zien hoe de oorspronkelijke gruisdeeltjes – piepkleine stukjes steenachtig materiaal – eruitzagen.’