De spagaat van de geschiedenismeme: gaan feit en humor samen?
Niet alle grappige plaatjes op internet over de geschiedenis zijn feitelijk helemaal correct, merkten studenten van de masteropleiding geschiedenis op. Ze bouwden daarom een website met extra uitleg. ‘Zo’n meme draagt hoe dan ook bij aan je beeldvorming over een onderwerp.’
’Stereotypical foods around the world,’ luidt de meme. De Fransen koesteren hun baguettes, de Turken smullen van kebab en de Britten genieten van Indiase kip tikka masala. En Nederland lust zijn premiers rauw? Een doordenkertje, maar de geschiedenisfanaticus grinnikt achter zijn smartphone zodra dit internetplaatje op sociale media voorbijkomt.
De meme verwijst naar de dood van Johan de Witt, raadspensionaris van Holland van 1653 tot het ‘Rampjaar’ 1672. Het schijnt dat een hysterische menigte Johan en zijn broer Cornelis de Witt lynchte en hun lichamen opaten. Zij gaven de broers namelijk de schuld van de verwaarlozing van het Nederlandse landleger.
‘Maar dat ligt genuanceerder,’ zegt masterstudent geschiedenis Annick Gossen (22). Samen met studentes Nienke Huijbens en Ravelle Veth spoorde ze memes op die bijdragen aan de beeldvorming van de Nederlandse geschiedenis, die soms maar het halve verhaal vertellen. Ze voorzien deze van context en bouwden de website Consuming Dutch History Memes.
Wat is een meme eigenlijk? Het zijn grappige plaatjes en afbeeldingen op internet, waar vaak een boodschap in verborgen zit. De grote kracht van een meme is het feit dat het bedoeld is om te reproduceren. Zo kan een afbeelding van een persoon met een bepaalde gezichtsexpressie steeds van andere tekst worden voorzien. Bekende memes bestaan bijvoorbeeld uit stills uit de populaire serie The Office, de film Lord of the Rings, of de internethond Cheems.
De internetcultuur als bron
Gossen, zelf fan van geschiedenismemes, initieerde het project eerder dit jaar bij Laura van Hasselt, docent Nederlandse geschiedenis aan de UvA en expert op het gebied van publieksgeschiedenis. ‘Mijn master is vooral gericht op het doen van academisch onderzoek, maar ik wilde graag iets doen met publieksgeschiedenis. Laura kon daarbij helpen,’ vertelt Gossen aan de telefoon. ‘De internetcultuur, waarin memes een belangrijke rol spelen, wordt in dat specialisme nog nauwelijks onderzocht, terwijl het internet een van de primaire bronnen is waar jongeren hun informatie vandaan halen.’ Vooral de meme is populair: een plaatje dat meestal informatie op een humoristische manier overbrengt, maar wat soms ten koste gaat van de historische context, constateerde de groep studenten. ‘We waren benieuwd naar welke beeldvorming over de Nederlandse geschiedenis het meest naar voren kwam in de memes en mensen daarvan bewust maken. Laura van Hasselt bedacht het idee voor een website,’ aldus Gossen.
De eerder beschreven meme refereert aan de moord op de gebroeders De Witt en schiet tekort in informatie zegt Gossen. ‘Natuurlijk kun je van een internetgrapje niet verwachten dat het het detailgehalte van een encyclopedie heeft. Maar om de meme te begrijpen, is enige basiskennis over het verhaal van Johan de Witt wel fijn. Dan kom je er achter dat het wat kort door de bocht is om dit historische incident tekenend te zien voor de Nederlandse cultuur, zoals stokbroden dat zijn voor de Franse. En om even op de feiten te zitten: de broers werden niet volledig opgegeten en sindsdien zijn er ook geen andere Nederlandse politici het diner geworden van burgers,’ lacht Gossen.
Naast de meme over Johan de Witt hebben de studenten op hun website nog een aantal memes uitgelicht en van context voorzien. ‘We hebben het halve internet uitgekamd om tot de selectie te komen,’ vertelt Gossen. ‘Uiteindelijk hebben we een selectie gemaakt op thema’s die vaak worden gebruikt. Denk aan het Nederlands koloniale verleden, Nederlanders versus water, en de moord op de gebroeders De Witt. Uiteindelijk hebben we twaalf memes uitgewerkt.’
Bewustwording
Of het problematisch is dat de memes een eenzijdig of onvolledig beeld van Nederland geven, durft Gossen niet te zeggen. ‘Enerzijds is het natuurlijk goed dat mensen leren over de Nederlandse geschiedenis, en humor is een goed middel om informatie te laten beklijven. Maar het is belangrijk om altijd kritisch na te denken over wat je waar dan ook leest. Zo’n meme draagt hoe dan ook een beetje bij aan je beeldvorming over een onderwerp. Sommigen kunnen bijvoorbeeld ook gebruikt worden als propaganda. Het is daarom belangrijk om jezelf te blijven informeren. Met onze website hopen we daaraan bij te dragen,’ aldus Gossen.
