UvA-promovendus: sociale media zorgen inderdaad voor slechtere concentratie en nachtrust
Sociale media tasten het concentratievermogen en de nachtrust van jongeren aan, toont onderzoek van promovendus Teun Siebers. ‘We lijken niet meer in staat om een normaal gesprek te kunnen voeren in de trein of aan tafel. Daar moet echt wat aan veranderen.’
In het Ierse dorpje Greystones spraken de ouders met scholen collectief af om hun kinderen tot de middelbare school nog geen smartphone te geven. Groepsdruk zou namelijk de aanleiding zijn dat kinderen op steeds jongere leeftijd in aanraking komen met sociale media en smartphone gebruik, met allerlei gevolgen van dien. Het is een van de voorbeelden die promovendus Teun Siebers aanhaalt naar aanleiding van zijn onderzoek naar de effecten van sociale media op het concentratievermogen, uitstelgedrag en slaapkwaliteit van scholieren.
Sinds januari 2024 is het gebruik van mobiele telefoons niet meer toegestaan op Nederlandse middelbare scholen. Vanaf het nieuwe schooljaar (2024-2025) zal ook het basisonderwijs volgen.
Gemiddeld zitten scholieren zo’n 6,5 uur per dag op hun smartphone. Sociale media en andere apps zouden hen te veel afleiden van hun leertaken met slechtere prestaties tot gevolg. De effecten van het smartphonegebruik op het concentratievermogen zijn verassend weinig onderzocht: eerder onderzoek richtte zich namelijk op zelfrapportage en anekdotes. Siebers bracht daar verandering in met zijn promotieonderzoek, door op grote schaal vragenlijsten af te nemen bij jongeren en hun smartphoneactiviteiten te volgen. Daaruit blijkt dat vooral sociale media negatieve effecten hebben op het concentratievermogen van jongeren. Daarnaast ervaren de jongeren ook een slechtere nachtrust bij het gebruik van bepaalde apps.
Persoonsafhankelijk
Siebers volgde voor zijn onderzoek het sociale media en smartphone gebruik van zo’n 380 middelbare scholieren. Aan de hand van vijfenvijftigduizend vragenlijsten en continue tracking van smartphone-activiteiten kwam hij tot de conclusie dat sociale media en smartphone gebruik voor heel veel van de jongeren sterk afleidend is, maar dat het van de persoon afhangt in welke mate uitstelgedrag of slaapkwaliteit wordt beïnvloed. In zijn dissertatie schrijft Siebers daarom: ‘Smartphones are tools of mass distraction’.
‘Met name de scholieren die kortstondig hun telefoons checken op mogelijk nieuwe statusupdates hebben het meeste last van concentratieproblemen,,’ vertelt Siebers. ‘Scholieren die langer de tijd nemen om hun telefoon te gebruiken, raken minder afgeleid omdat ze een bewuste keuze maken om er echt een momentje voor te creëren. Hun gebruik is minder gefragmenteerd of aanhoudender. Het gebruikerspatroon maakt dus uit voor de mate van afleiding.’
Cognitieve prikkelingen
Naast afleiding en uitstel gedrag deed Siebers onderzoek naar de invloed smartphones op de slaapkwaliteit van de jongeren. Hoewel er geen negatieve invloed van algemeen gebruik is geconstateerd, zijn er wel grote verschillen in de invloed van verschillende soorten apps. De jongeren ervaarden bij bijvoorbeeld het gebruik van sociale media en videogames meer onrust voor het slapengaan dan bij bijvoorbeeld het kijken van langere video’s op YouTube of Netflix. ‘Een verklaring daarvoor kan zijn dat jongeren meer cognitieve prikkelingen ervaren bij het gebruik van sociale media en videogames dan bij zulke videoplayer-apps,’ denkt Siebers. ‘Sociale media en gameapps zijn er vaak op gebouwd om je aandacht vast te houden en continue iets nieuws aan je te presenteren. Het is daardoor erg verleidelijk om door te scrollen of nog een potje te spelen.’
Belang van sociale media en zelfregulatie
Het onderzoek van Siebers laat goed zien wat al langer het maatschappelijk sentiment is omtrent sociale media en smartphonegebruik. Niet alleen zijn de effecten zichtbaar in de schoolbanken, in de openbare ruimte eist het gebruik ook zijn tol. ‘Naast slechtere leerprestaties creëert het gebruik ook onveilige situaties in het verkeer,’ zegt Siebers. ‘Daarnaast lijken we niet meer in staat om een normaal gesprek te kunnen voeren in bijvoorbeeld de trein of aan tafel. Daar moet echt wat aan veranderen,’ zegt hij.
Volgens Siebers zit de oplossing niet in het verbieden maar in het onder controle krijgen van het smartphonegebruik. ‘Ondanks dat smartphonegebruik erg afleidend en reëel zorgen met zich meebrengt moeten we het belang ervan niet onderschatten,’ vind Siebers. ‘Sociale media en smartphones zijn belangrijke manieren en middelen om met elkaar in contact te blijven. Daarnaast is sociale media voor pubers een erg belangrijk terrein om zichzelf te ontdekken. Daarom is inzetten op zelfregulatie, waarbij ze leren hun gebruik onder controle te krijgen, erg belangrijk. Initiatieven zoals in het Ierse dorpje Greystones en het net ingevoerde Nederlandse beleid kunnen jongeren en hun ouders daarbij goed ondersteunen.’
Teun Siebers promoveert op dinsdag 16 april om 16.00 uur op zijn proefschrift: ‘Tempting triggers: The effects of adolescents’ social media use on distraction, task delay, and sleep’. De verdediging vindt plaats in Agnietenkapel en is vrij toegankelijk.
