‘Sportersharten van vrouwen zijn heel anders dan die van mannen’
Sporters die tijdens een wedstrijd een hartstilstand krijgen zijn steeds vaker in het nieuws. Een medische keuring van het hart zou een hartstilstand kunnen voorkomen, al slaat die test de plank nog wel eens mis, weet sportcardioloog Nicole Panhuyzen-Goedkoop. ‘Onze data zijn grotendeels afkomstig van jonge witte mannen.’
Nieuws over voetballers die ineenzakken op het veld en wielrenners die aan een hartstilstand overlijden of voortijdig met hun carrière stoppen duikt steeds vaker op. Toch is een hartstilstand bij topsporters niet iets van de laatste tijd, vertelt sportcardioloog Nicole Panhuyzen-Goedkoop en promovendus bij Amsterdam UMC. Donderdag promoveert zij aan de UvA op een proefschrift over medische hartkeuringen voor sporters.
De eerste mythe over een hartstilstand stamt al uit 490 voor Christus, toen de Griekse boodschapper Pheidippides ruim veertig kilometer van het plaatsje Marathon naar Athene rende om te verkondigen dat de Grieken het Perzische leger hadden verslagen. Bij aankomst viel hij dood neer. ‘In de loop van de jaren is er meer publiciteit gekomen van de plotse dood door een hartstilstand in de sport,’ zegt Panhuyzen-Goedkoop. ‘In de krant en op sociale media worden reanimaties op het voetbalveld volledig in beeld gebracht. Vroeger waren die gevallen ook bekend, maar werd er eigenlijk nooit over gesproken.’
Hoe ontstaat een hartstilstand bij het sporten?
‘Bij sporters onder de 35 is er vaak sprake van erfelijke- of aangeboren hartziektes. Vaak weten mensen niet dat ze die ziekte bij zich dragen: het eerste symptoom kan een hartstilstand zijn. De oorzaak bij sporters ouder dan 35 is vaak een hartinfarct, door bijvoorbeeld het dichtslibben van je kransslagaders. Wanneer een sporter met een hartziekte blijft sporten, kan dit leiden tot een levensbedreigende situatie.’
‘Ook kunnen virussen de hartspier infecteren, zoals bijvoorbeeld het covidvirus of een ander griepvirus. De spierpijn die je bij de griep in je hele lichaam voelt kan ook in je hartspier zitten, dat voel je niet altijd. Daarom mag je bij griep ook niet gaan sporten, dat kan in zeldzame gevallen een fatale ritmestoornis uitlokken.’
Is intensief sporten dan eigenlijk wel zo gezond?
‘Met intensief sporten is niets mis, en een sportershart – vergrootte hartkamers, verdikte hartwanden en een lagere rusthartslag hart door fysieke inspanning – is ook gezond. Alleen in combinatie met een onderliggende hartziekte kan sporten fataal worden. Vaak komt dat niet voor, jaarlijks overlijden 2 tot 10 op de 100.000 atleten aan hartfalen. Dat aantal zou teruggebracht kunnen worden door een preventieve sportkeuring voor het hart voor alle sporters in Nederlanders mogelijk te maken. In Italië is dat al het geval, daar worden alle amateursporters tweejaarlijks zelfs verplicht gekeurd. Vermoedelijk heeft de sportkeuring in Italië ervoor gezorgd dat sporters daar minder vaak aan een hartstilstand overlijden dan niet-sporters.’
Kun je een hartstilstand bij sporters voorkomen met een keuring?
‘Daar heb ik naar gekeken, maar de bewijsvoering daarvoor is heel zwak. Het gaat namelijk om zeldzame ziektes waardoor je niet goed kunt bewijzen hoe groot de kans op een hartstilstand is bij intensief sporten. Op die manier veroorzaakt de keuring helaas ook vals positieve en vals negatieve resultaten: sporters die onterecht worden afgekeurd en hun sportcarrière voortijdig moeten beëindigen of sporters die goedgekeurd worden en alsnog overlijden aan een hartstilstand tijdens het sporten.’
‘De keuring verloopt nu via een vragenlijst, lichamelijk onderzoek en een hartfilmpje (ECG). Als daar afwijkende bevindingen zijn moet je verder gaan kijken. De kennis die we nu hebben over de hartfilmpjes is grotendeels afkomstig van witte mannen jonger dan 35 die meer dan acht uur per week sporten. Van mensen met een andere etnische achtergrond, ouderen en van vrouwen weten we nauwelijks iets. Ik concludeer dan ook in mijn proefschrift dat we de af moeten stappen van een massakeuring en de keuring meer op maat moeten gaan maken.’
‘Ook moet de keuring niet alleen voor sporters jonger dan 35 beschikbaar zijn, denk aan marathonlopers die vaak langer doorlopen en sporters tot die tot diep in de 70 met hartslagmeters en trainingsschema’s aan de slag zijn om zichzelf te blijven verbeteren. Een arts moet dan wel weten dat hij naar andere ziektes moet kijken bij deze doelgroep. Dat geldt ook voor vrouwen en andere etnische groepen.’
Nicole Panhuyzen-Goedkoop (1957) studeerde geneeskunde aan de UvA, en vervolgde – na een kort uitstapje in de chirurgie – haar opleiding tot cardioloog aan het Utrecht Universitair Medisch Centrum. In 2005 opende ze de eerste polikliniek voor sportcardiologie in Nederland op Papendal. Tot die tijd konden (top)sporters met hartproblemen eigenlijk alleen bij de huisarts terecht. In 2006 zette Panhuyzen-Goedkoop samen met de Nederlandse Vereniging voor Cardiologie en de Nederlandse Vereniging voor Sportgeneeskunde voor het eerst een keuring op speciaal voor het hart: het Lausanne protocol.
Werkt een sportershart bij vrouwen anders dan bij mannen?
‘Ja, dat hebben we onderzocht bij een groep mannelijke en vrouwelijke roeiers die negen maanden lang trainde voor de Olympische Spelen. Voorafgaand en aan het einde van die periode hebben we in kaart gebracht wat de aanpassingen van het hart zijn als je al goed getraind bent en of het hart zich nog verder aan kan passen. En dat kan dus, dat is ongelofelijk. Bij alle roeiers was na negen maanden trainen de linkerhartkamer groter geworden. Opvallend was dat bij de vrouwen die toename groter was dan bij de mannen.’
Hoe kan dat?
‘Een ding weet ik zeker, vrouwen trainen echt heel veel harder dan mannen. Dat is bij alle sportdisciplines die ik heb gezien en meegemaakt hetzelfde. Daarnaast is het natuurlijk zo dat vrouwen niet alleen een andere lichaamsbouw, spierontwikkeling, krachtmogelijkheden en uithoudingsvermogen hebben dan mannen, maar dat ook het hart anders is. En dus ook de aanpassingen van het sportershart.’
‘Ook hormonen spelen daar een rol in. Zo zagen we bijvoorbeeld bij de mannelijke roeiers wel een verdikking van de hartspier die we bij de vrouwelijke roeiers niet zagen. Dat komt omdat mannen nu eenmaal veel sneller en makkelijker spiermassa opbouwen dan vrouwen door het hormoon testosteron. Dat werkt ook zo in de hartspieren.’
‘Tegelijkertijd is het aantal vrouwen die plots overlijden bij sportbeoefening heel gering is, mannen hebben negen keer zo vaak een kans op een hartstilstand. Je kunt je dus ook afvragen of je vrouwen wel moet keuren. Maar dat moeten we eerst onderzoeken.’
Nicole Panhuyzen-Goedkoop promoveert op donderdag 14 maart om 16.00 uur op haar proefschrift: ‘The athlete’s heart – towards tailored clinical decision-making on athlete screening.’ De verdediging vindt plaats in de Agnietenkapel en is vrij toegankelijk.
