De invasie van Rusland in Oekraïne trok als een psychologische schokgolf door Europa
De inval van Rusland in Oekraïne veroorzaakte een scherpe daling in het welzijn van Europeanen. Deze week publiceerden vijftig internationale onderzoekers die resultaten in het vakblad Nature Communications. ‘Het lijkt erop dat de uitbraak van een grote oorlog leidt tot psychische schade, ook in de landen die niet direct betrokken zijn.’
Op 24 februari 2022 werd Europa wakker met het bericht dat Rusland Oekraïne was binnengevallen. Tot enkele weken daarna veroorzaakte dat nieuws een collectieve daling in het mentale welzijn van Europeanen, ongeacht hun persoonlijkheid, leeftijd, geslacht of politieke voorkeuren, concluderen vijftig internationale onderzoekers, onder wie UvA-hoogleraar en psycholoog Martin Obschonka.
Alleen per toeval konden de onderzoekers het effect meten. Het onderzoeksteam werkte tijdens het uitbreken van de oorlog in Oekraïne aan een wereldwijd onderzoek naar de gevolgen van de coronapandemie. Deelnemers uit veertig landen gaven de onderzoekers dagelijks een update over hun mentale welzijn.
Hoe voelden Europeanen zich de weken na het uitbreken van de oorlog in Oekraïne?
‘Ongerust, onveilig en angstig. Sommigen maakten zich veel zorgen, anderen voelden zich somber of depressief. Niet in de klinische zin van het woord, we hebben naar dagelijkse stemmingen gekeken en de mate waarin negatieve en positieve emoties voorkwamen in kaart gebracht. Deelnemers gingen nog steeds naar hun werk en hun leven ging door. Vergeleken tragische levensgebeurtenissen zoals rouw en invaliditeit waren de dalingen in mentaal welzijn bij de uitbraak van de oorlog veel kleiner.’
Komt deze daling in stemming onder Europeanen ook door het uitbreken van de oorlog?
‘We hebben gekeken naar berichtgeving over de oorlog op sociale media. We zien een samenhang (covariantie) tussen de berichtgeving over de oorlog op Twitter en het welbevinden van mensen: hoe meer berichtgeving, hoe lager het welbevinden. Daarom denken we dat de enige logische verklaring van de daling de uitbraak van de oorlog is. We ontdekten ook dat de collectieve psychologische impact van die gebeurtenis veel sterker was dan de impact van de kernramp in Fukushima in 2011 of de coronalockdowns.’
Hoe verklaren jullie dat?
‘Daar kunnen we alleen maar over speculeren. We hebben namelijk niet gekeken naar hoe de psychologische effecten zijn onstaan, alleen vastgesteld dat ze er zijn. Die effecten kun je vergelijken met de schokgolven van een aardbeving, in dit geval de psychologische schokgolf door Europa. Je kunt het bereik van de schokgolven met elkaar vergelijken, maar dat geeft nog geen antwoord op de vraag waarom de ene groter is dan de andere. Daarvoor is nieuw onderzoek nodig. Wel weten we dat Rusland een grootmacht is en dat de aanval op een groot land als Oekraïne veel mensen in Europa heeft doen schrikken. Ook kwam de aanval voor veel mensen als een verrassing.’
Ook over de oorlog in Israël-Palestina is veel berichtgeving op (sociale) media. Welke mentale impact heeft dat, verwacht u?
‘Daar kan ik niets over zeggen, want daar hebben we geen gegevens van. Wel lijkt onze studie te impliceren dat de uitbraak van een grote oorlog een groot, tastbaar effect heeft, zelfs in landen die niet direct betrokken zijn. Maar om dat hard te maken is meer onderzoek nodig.’
Waarom is het belangrijk om onderzoek te doen naar de mentale schade van omringende landen? Vergeleken met de verliezen die de oorlogslanden zelf doormaken is dit toch een peulenschil?
‘Het leed in de landen zelf is natuurlijk niet te vergelijken en dat is natuurlijk het belangrijkste onderwerp. Maar daarnaast is het wel degelijk interessant om te ontdekken dat – naast de economische, politieke en maatschappelijke consequenties – een oorlog ook meetbare, collectieve psychologische schade toe kan brengen aan landen die niet direct bij de oorlog betrokken zijn, ook voor beleidsmakers. Al is schade misschien het verkeerde woord: je zou het ook empathie kunnen noemen: mensen leven mee met de getroffen landen en dat raakt hen direct in hun eigen welzijn.’
Zijn er ook positieve gevolgen van de empathie van Europeanen?
‘Zeker. Door het medeleven van mensen wordt het effect van de oorlog ook in omringende landen tastbaar. Het verandert het gedrag van mensen wat zorgt voor meer hulp, meer donaties, meer openheid voor vluchtelingen en demonstraties.’
