.jpg)
UvA-hoogleraar: ‘De wirwarverzorgingsstaat moet simpeler’
‘De wirwarverzorgingsstaat zorgt voor extra stress bij bestaansonzekerheid’ luidt een van de conclusies uit een groot onderzoek, uitgevoerd door onder meer de UvA. De verzorgingsstaat zou een te groot beroep doen op het vermogen van mensen om zelf hun weg te kunnen vinden in de jungle aan loketten en overheidsinstanties. Vijf vragen aan bijzonder hoogleraar actief burgerschap Monique Kremer, betrokken bij het onderzoek.
.jpg)
Maar liefst elf procent van de Amsterdammers bevindt zich in een kwetsbare positie en zijn daardoor bestaansonzeker, concluderen onderzoekers van UvA, HvA, VU en de gemeente afdeling Onderzoek & Statistiek in een gezamenlijk onderzoek naar bestaansonzekerheid in de metropoolregio Amsterdam. Zij schrijven dat de verzorgingsstaat, waarin de overheid zorgt voor welvaart en welzijn voor alle burgers, een extra druk vormt voor mensen die te maken hebben met bestaansonzekerheid.
Hoe is het na de toeslagenaffaire gesteld met het vertrouwen van burgers in de overheid?
‘In ons onderzoek hebben wij geprobeerd te laten zien dat het begrip vertrouwen een grabbelton is. Daarom hebben we gekeken naar drie dimensies: het geloof dat de overheid het beste met je voor heeft, dat de overheid je belangen kent en erkent én dat zij in staat is om daarmee rekening te houden en de competenties heeft om ook goede hulp te bieden. Wat ons opviel was dat dat basale vertrouwen van “bedoelt de overheid het wel goed?” er wel is. Zelfs de groep mensen die in alle statistieken naar voren komen als zijnde wantrouwend, hebben nog wel dat basale vertrouwen. Je kan dat vertrouwen dus nog proberen terug te winnen. Vooral door betere hulp te leveren.’
Wat heeft de overheid, sinds de toeslagenaffaire concreet gedaan om het vertrouwen van de burger terug te winnen?
‘De aandacht voor bestaansonzekerheid heeft inmiddels een plek gekregen in het politieke debat. Zo wordt er bijvoorbeeld meer gesproken over het geld dat mensen nodig hebben om goed te kunnen meedraaien in de maatschappij. Daarvoor is de Commissie Sociaal Minimum in het leven geroepen. Daarnaast zien we dat er op ministeries veel gesproken wordt over het vertrouwen herwinnen van burgers, en met name die in kwetsbare posities. Mensen die bestaansonzeker zijn, zijn ontzettend afhankelijk van allerlei regelingen en toeslagen en komen daardoor disproportioneel vaak in aanraking met de overheid. Diezelfde groep mensen heeft het grootste wantrouwen. “Hoe” hun vertrouwen te herwinnen zou dus hoog op de agenda moeten staan. Helaas zie ik daar nog weinig van terug.’
‘Vooral de gemeente speelt een belangrijke rol voor mensen die te maken hebben met bestaansonzekerheid. De gemeente vormt voor hen het gezicht van de overheid en is dus veel bepalender en belangrijker als het gaat om het herwinnen van het vertrouwen dan Den Haag. Op gemeentelijk niveau zien we dat het aan welwillendheid niet ontbreekt. Zo organiseert bijvoorbeeld de gemeente Amsterdam dialogen over het herwinnen van vertrouwen bij burgers. Het belang van het onderwerp begint dus wel in te dalen.’
Uit jullie onderzoek blijkt dat de ondervraagden zich vaak ongehoord en niet gesteund voelden door overheidsinstanties zoals gemeenteloketten, het UWV, of de belastingdienst. Ze voelen zich van het kastje naar de muur gestuurd. Waar ligt dat aan?
‘Het voelt niet alleen zo, het is ook gewoon “kastje naar de muur” voor sommige mensen. Men wordt continu doorverwezen op het moment dat ze met een hulpvraag aankomen. Daar moeten we echt vanaf. Zodra je bij een loket komt, zou degene die je aantreft naast je moeten komen staan, ongeacht of je bij het goede of verkeerde adres hebt aangeklopt. Als hulpbehoevende zou je idealiter niets moeten merken van al die loketten en instanties die achter de schermen met elkaar samenwerken om voor jou tot een juiste regeling te komen. We realiseren ons dat dat een enorme opgave is, maar de verzorgingsstaat moet echt in dienst gaan staan van hulp.’
Een van de oplossingen die daarvoor in het rapport wordt aangedragen is het creëren van een simpeler en voorspelbaarder systeem. Hoe ziet dat er uit?
‘Om te beginnen zouden we mensen veel vaker bepaalde regelingen of toeslagen automatisch moeten toekennen in plaats van dat mensen eerst allerlei aanvragen moeten doen voordat zij in aanmerking komen. Daarnaast zijn er tal van regelingen die samengevoegd kunnen worden. De Stadspas van Amsterdam is daar een mooi voorbeeld van. Sport en cultuur worden daarmee veel toegankelijker voor mensen met lage inkomens. Dat moet meer.’
‘Daarnaast moet het instantiekapitaal verminderd worden. Daarmee bedoelen we de kennis en vaardigheden die men nodig heeft om zich te kunnen navigeren door die wirwar aan loketten en instanties van de verzorgingsstaat. Toen ik iemand voor dit onderzoek sprak met een gat in zijn pensioen, omdat deze persoon op zijn vijftiende naar Nederland is gekomen, ben ik zelf eens gaan kijken hoe dat op te kunnen lossen. Allereerst heb je een DigiD nodig om online in te kunnen loggen bij MijnOverheid.nl. Je moet dus over computervaardigheden beschikken. Vervolgens kwam ik erachter dat er twee verschillende instanties zijn waar je terecht zou kunnen, waarvan elk ook nog eens zijn eigen voorwaarden hanteert alvorens je er terecht kunt. Je kunt je misschien wel voorstellen dat dat voor iemand in een kwetsbare positie te veel is. Zelfs voor een ‘verzorgingsstaat kenner’ zoals ik is dit complex, laat staan voor mensen die er dagelijks mee te maken hebben. Die wirwarverzorgingsstaat moet dus echt simpeler.’
De overheid legde lange tijd de bal bij de burger als het gaat over bestaanszekerheid. Jullie pleiten voor een zogeheten “samenredzaamheid”. Wat bedoel je daar precies mee?
‘Lange tijd was de overheidsaanpak gestoeld op zelfstandigheid en zelfredzaamheid bij het aanpakken van bestaansonzekerheid. Maar met enkel het verhogen van lonen en de bijstand kom je er niet. Daarom bepleiten wij samenredzaamheid; we moeten elkaar helpen. De overheid en ook de professionals die werken bij de verschillende instanties en loketten moeten veel meer verantwoordelijkheid nemen om tot een uiteindelijk oplossing te komen bij een hulpvraag. Daarnaast zijn er tal van maatschappelijke initiatieven in de stad waar mensen elkaar helpen om beter met hun geld om te gaan, werk te vinden of om zich als burger gesterkt te voelen. In dat soort initiatieven moeten we langdurig gaan investeren in plaats van af en toe een subsidie te geven, zoals dat nu gebeurt.’
Heb je er vertrouwen in dat er nu daadwerkelijk wat gaat veranderen?
‘Er zijn flinke budgetten nodig vanuit Den Haag om te investeren in die versimpeling van de verzorgingsstaat en het vertrouwensherstel. Bestaanszekerheid was een groot onderwerp tijdens afgelopen Tweede Kamerverkiezingen, maar daarna ging het heel erg snel over migratie. Daarnaast denk ik dat het nog onvoldoende is ingedaald welke stappen gezet moeten worden om het vertrouwen te herwinnen. Dus of die overtuiging er is? Dat gaan we zien.’
Het onderzoeksrapport Bestaanszekerheid begint bij een betrouwbare overheid werd op 18 januari gepresenteerd en overhandigd aan de wethouders van Amsterdam, Rotterdam en Dordrecht.
