‘De verbeelding van het Nederlandse platteland is een dekmantel voor kolonialisme en globalisering’
In het proefschrift ‘I Don't Think That’s Romantic At All!’ werpt UvA-promovendus Anke Bosma een kritische blik op de verbeelding van het Nederlandse platteland. Aan de hand van literatuur, televisie en film bestudeert ze zaken als migrantenarbeiders, technologische vooruitgang, globalisering en kolonialisme. Komende woensdag promoveert Bosma aan de UvA.
In je dissertatie heb je het over de verbeelding van het Nederlandse platteland als zijnde ‘idyllisch’ of ‘romantisch’. Wat bedoel je daar precies mee?
‘Voor mijn promotieonderzoek heb ik gekeken naar verschillende plattelandsnarratieven die worden opgevoerd in verschillende media. Wat opvalt, is dat zaken als technologische vooruitgang, globalisering en migrantenarbeiders vaak als een verrassing worden weergegeven omdat ze in een conservatieve context worden gepresenteerd.’
‘Een goed voorbeeld zijn de programma’s van Yvonne Jaspers, denk aan Boer Zoekt Vrouw en Onze Boerderij. Ondanks haar bewering om het echte verhaal van het platteland te tonen, is het beeld dat zij neerzet sterk geromantiseerd. In haar programma’s verbaast ze zich bijvoorbeeld over boeren die met een robotsysteem werken, terwijl de agrarische sector echt wel met de tijd meebeweegt en gebaad is bij technologische vooruitgang. Daarnaast wordt er gedaan alsof het platteland uit allemaal klein familiebedrijfjes bestaat, dat is allang passé. Achter de schermen wordt dit beeld gesteund door grote financiële belangen vanuit de agribusiness. Dit komt niet tot uiting in Jaspers’ programma’s, die zich vaak richten op één boerderij met bij voorkeur één blonde familie. Migrantenarbeiders blijven bijvoorbeeld ook buiten beeld, terwijl ze een aanzienlijk deel van de agrarische industrie uitmaken. Zulke voorbeelden illustreren de vervormde verbeelding van het platteland in de media.’
Is die verbeelding van dat pittoreske platteland alleen iets van deze tijd?
‘Nee, zeker niet. Laatst was ik bijvoorbeeld bij een tentoonstelling in kunstcentrum HEM in Zaandam. Daar hingen etsen van Rembrandt. Bij de ets stond een beschrijving van het werkje: “het boerenlandschap ten noorden van Amsterdam, zoals Rembrandt dat kende uit zijn jeugd”. Het geeft eigenlijk een van de belangrijkste denkbeelden over het platteland aan: dat we het heel erg associëren met het verleden en vaak ook met onze jeugd. En dat was dus ook al zo in de tijd van Rembrandt, in de zeventiende eeuw.’
In je dissertatie schrijf je dat het beeld van het platteland een soort façade is voor onder andere kolonialisme en globalisering. Waaruit blijkt dat?
‘Het beeld van het ‘idyllische’ platteland dient vaak als dekmantel voor complexe historische realiteiten zoals globalisering, migratiearbeid en koloniale erfenissen. Een treffend voorbeeld hiervan is te vinden in de provincie Zeeland, waar, ondanks zijn grote rol in de trans-Atlantische slavenhandel, het koloniale verleden vaak onbekend blijft omdat het buiten de Randstad ligt. Dat is onder andere terug te zien in de televisieserie Grenslanders. De verbeelding van Zeeland als een ongerept weiland draagt bij aan het misverstand dat het platteland geen connectie heeft met internationale geschiedenissen zoals kolonialisme, wat deels aan de basis ligt van globalisering. Het is een vertekend beeld dat niet alleen specifiek is voor Zeeland, maar dat zich in verschillende provincies voordoet. Het onderstreept de noodzaak om bewustzijn te creëren over de complexe historische lagen die schuilgaan achter het ogenschijnlijk idyllische platteland, waarbij de koloniale erfenissen een integraal onderdeel vormen van de bredere nationale geschiedenis, en dus niet alleen aan de randstad toebehoort.’
Wat zijn de consequenties van zo’n geromantiseerde dekmantel?
‘Die idyllische beeldvorming zorgt voor de onzichtbaarheid van allerlei plattelandskwesties. Denk hierbij aan het gebrek aan investeringen in het platteland, de inzet van migrantenarbeiders, verdwijnende buslijnen, afnemende sociale voorzieningen, en verzwakte diensten zoals politie en ziekenhuizen. Het gevolg is dat mensen op het platteland zich niet gehoord en begrepen voelen door de Randstedelijke elite, wat bijdraagt aan een gevoel van maatschappelijke onvrede.’
‘Daarbovenop wordt het idyllische en conservatieve beeld van het platteland gekaapt door de rechtse politiek, wat leidt tot nationalistische, politieke narratieven. Denk bijvoorbeeld aan de opkomst van de BBB tijdens de Provinciale Statenverkiezingen, of de overwinning van de PVV in afgelopen Tweede Kamerverkiezingen. Deze beweging wist het narratief te draaien naar een strijd tegen de vergeetachtigheid van de Randstad.’
Als Rembrandt nu nog een poging mag doen om een, volgens jou, correct landschapsschilderij te maken van het Nederlandse platteland, hoe zou dat er dan uit zien?
‘Allerlei moderne technieken moeten zichtbaar zijn, zoals robotica en grote trekkers met GPS-systemen. Koeien lijken bijvoorbeeld onmisbaar in een ‘typisch’ Nederlands landschap, maar in de realiteit staan deze veel vaker in de stal. Bovendien als je echt het Nederlandse platteland wil schilderen, dan kan je niet alleen Nederland schilderen. Koeien zijn namelijk een onderdeel van de internationale handel. Die komen uit Amerika en het voer voor de dieren komt grotendeels uit Zuid-Amerika. Vervolgens exporteren we een hoop zuivel naar het buitenland, en blijft de mest hier achter met de stikstofcrisis tot gevolg.’
Anke Bosma promoveert op woensdag 13 december om 10.00 uur op haar proefschrift ‘“I Don’t Think That’s Romantic At All!” Imagining the Dutch Rural in an Age of Globalization’. De verdediging vindt plaats in de Agnietenkapel en is vrij toegankelijk.
