Elke poging om anderen een standpunt op te leggen, is een schending van het universitaire handvest
In het licht van het verstoorde gesprek met Defensieminister Brekelmans (VVD) bij Room for Discussion afgelopen woensdag, roept UvA-hoogleraar Jan Bouwens studenten en medewerkers op om een boek over een oude Franse kardinaal te herlezen. ‘The pen is mightier than the sword.’
Deze week werd Room for Discussion afgebroken omdat het minister Brekelmans van Defensie (VVD) onmogelijk werd gemaakt om te spreken. In het licht van de gebeurtenissen van de afgelopen week zou ik studenten, medewerkers en alle leden van de universitaire gemeenschap willen oproepen om Richelieu: Or the Conspiracy van Edward Bulwer Lytton uit 1839 te herlezen.
Richelieu, de geestelijke leider van koning Lodewijk XIII, ontdekt een complot om hem te vermoorden maar kan als priester geen wapens opnemen tegen vijanden. Francois, zijn page, zegt: ‘But now, at your command are other weapons, my good Lord. Richelieu agrees: the pen is mightier than the sword... Take away the sword; states can be saved without it!’
Het gesmoorde woord
Het woord doet ertoe. In landen waar autocratische leiders regeren, verstevigen zij hun macht door mensen met afwijkende meningen de pen uit handen te slaan. Juist de autocratische leider ziet het belang van het gesmoorde woord. Waarom zou het dan goed zijn als demonstranten het gesprek aan de UvA smoren?
Universiteiten hebben als functie onafhankelijke en evenwichtige meningsvorming te bevorderen. In dat opzicht zijn leden van de universiteit aantoonbaar slechter af wanneer bestuurders een ‘officieel’ standpunt innemen. Degenen die dit officiële standpunt niet onderschrijven, zullen immers door dit standpunt in hun vrijheid worden beperkt. Elke poging om anderen een standpunt op te leggen, is een schending van het handvest van de universiteit.
Rabin
Na 7 oktober vond op Dartmouth College in de VS discussie plaats op basis van de stelling: ‘Wees nooit tevreden met een simpel verhaal’. De Egyptische romanschrijver en ex-diplomaat Ezzedine C. Fishere stelde: ‘Probeer je te begrijpen wat er gebeurt, of probeer je iemand te vinden die de schuld kan krijgen?’ Mensen hadden het recht om verontwaardigd te zijn, vervolgde hij, maar studenten hadden ook de kans ‘de complexiteit te begrijpen, wat vaak onaangenaam is omdat we mechanismen tegenkomen die we willen mijden’. Zonder woorden kan geen vrede tot stand komen, vrede wordt vastgelegd in (het geschreven) woord. En ja, Rabin zei in 1993: ‘You don’t make peace with friends. You make it with very unsavory enemies.’
Op de universiteit regeert het woord ten einde vrije meningsvorming mogelijk te maken. Het bestaansrecht van de universiteit komt in gevaar als student, bestuur of eender wie, het alleenrecht uitroept over het woord en over de vraag wie het woord mag voeren.
Jan Bouwens is hoogleraar accounting aan de Faculteit Economie en Bedrijfskunde van de UvA.
