Nieuwe clouddienst moet hoger onderwijs bevrijden uit greep van big tech
Vanaf januari 2026 kunnen medewerkers en studenten in het hoger onderwijs gebruik maken van Nextcloud, een alternatieve samenwerkingsomgeving. Surf, de ict-coöperatie voor het hoger onderwijs, wil universiteiten en hogescholen daarmee minder afhankelijk maken van Amerikaanse big tech-bedrijven.
Nu werken UvA-onderzoekers vaak nog in programma’s als Teams en GoogleDrive en Outlook, om bestanden te delen, e-mails te versturen en te videobellen. Deze softwareprogramma’s zijn in handen van grote commerciële bedrijven, zoals Google en Microsoft.
Vanaf januari 2026 kunnen geïnteresseerden in het hoger onderwijs zich ook aanmelden voor Nextcloud, een alternatieve samenwerkingsomgeving, aangeboden door Surf, de organisatie die al het ict in het hoger onderwijs regelt. Na eerdere pilotprojecten, waar ook de UvA bij betrokken is, wil Surf de software het komende jaar breder aanbieden in het hoger onderwijs, met minimaal twintig deelnemers per instelling.
Nextcloud is open-source software van een Duitse leverancier. Open-source houdt in dat de code van de software openbaar is zodat iedereen deze kan inzien, aanpassen en verspreiden. Dat maakt Nextcloud minder gevoelig voor het monopolie van één bedrijf. De privacy van bestanden komt daarmee niet in gevaar, die staan nog altijd bij opgeslagen bij Surf.
Afhankelijk van big tech
De keuze voor Nextcloud werd in gang gezet door het onderzoeksprogramma AlgoSoc (Algorithmic Society). Daarin onderzoeken zeventig wetenschappen van vijf universiteiten de digitale machtsstructuren in de samenleving. Dat onderzoek was aanleiding tot zorgen over de positie van universiteiten, die de onderzoekers eerder al verwoordden in een brief aan het College van Bestuur van de UvA.
‘We zijn voor bijna 90 procent afhankelijk van één grote Amerikaanse technologieaanbieder,’ legt onderzoeksleider Natali Helberger en universiteitshoogleraar recht & digitale technologie aan de UvA uit. ‘Als Microsoft eruit ligt kan de hele UvA naar huis.’ Ook noemt Helberger dat de grote afhankelijkheid van big tech bedrijven gevolgen kan hebben voor de academische onafhankelijkheid.
Ook Surf ziet dat onderzoekers de afgelopen jaren steeds afhankelijker zijn geworden van aanbieders van digitale technologieën en diensten van commerciële bedrijven, waarmee de onafhankelijkheid en digitale autonomie (het vermogen om de eigen controle te houden over digitale gegevens en infrastructuur red.) van universiteiten onder druk is komen te staan.
Europees alternatief
De keus viel op Nextcloud ondat het een Europees bedrijf is, dat niet uitsluitend gericht is op winst en privacy hoog in het vaandel heeft staan. Bovendien denkt het bedrijf actief mee met oplossingen die wetenschappers nodig hebben.
De afgelopen jaren werkten onderzoekers van AlgoSoc mee aan een pilot met Nextcloud. ‘Het is verrassend gebruikersvriendelijk,’ zegt Helberger. ‘Toegegeven, het is nog geen rozengeur en maneschijn. Bovendien moeten we nog steeds via Microsoft inloggen om gebruik te maken van Nextcloud. Dus we zijn er nog niet.’
Wel denkt Helberger dat investeren in Nextcloud goed bestede tijd is. ‘We moeten ergens beginnen met een Europees alternatief en ik hoop dat veel collega’s gebruik maken van het aanbod om Nextcloud uit te proberen.’
Keuzevrijheid
Een wetenschappelijke wereld zonder Microsoft is nog ver weg, denkt Helberger, maar een alternatief op korte termijn is wel haalbaar. ‘Digitale autonomie betekent niet dat je geen Amerikaanse software meer gebruikt, maar dat je keuzevrijheid hebt. De UvA heeft als publieke instelling een zekere plicht om daarbij te helpen.’
Surf biedt Nextcloud in eerste instantie aan voor een jaar, en hoopt met deze bredere pilot praktijkervaring op te doen over hoe teams samenwerken in de software. Of het andere clouddiensten uiteindelijk volledig kan vervangen, daar wil de woordvoerder nog niet op vooruit lopen.
