UvA stapt voorlopig niet uit lopende onderzoeken met Israël

Het binnenslepen van zo’n beurs is geen sinecure en zeer uitzonderlijk, stelt de UvA. De universiteit zegt de tien projecten niet voortijdig te willen beëindigen vooral omdat UvA-wetenschappers er enorm veel onderzoek en een belangrijk deel van hun carrière in hebben gestopt. Het risico daarvoor is te groot.

Israëlische onderzoekers hebben via het associatieverdrag met de EU ook toegang tot het fonds. Vier samenwerkingen die Israël en de UvA verbond bestonden al vóór 7 oktober 2023. Zes daarvan kwamen daar na de start va het conflict in Gaza nog bij. Actiegroep Amsterdam Encampment eist dat de UvA alle tien samenwerkingen met Israëlische instellingen stopt. Zo’n stop zou behoorlijk wat voeten in de aarde hebben, blijkt uit een analyse van Folia.

Hoe een Horizon-samenwerking tot stand komt

Onderzoekers uit alle landen

Om samen te werken binnen een Horizon-programma moeten onderzoekers uit verschillende landen elkaar eerst via hun netwerk vinden, blijkt uit de website van het programma. Alleen met een gezamenlijk voorstel kunnen ze de Horizon-beurs van de Europese Commissie in de wacht slepen. Ze bedenken een plan voor een onderzoek, hoe de onderzoekstaken te verdelen en wie welk budget nodig heeft. Dan vormen ze samen een zogenoemd ‘consortium’, een onderzoeksgroep. Die planvorming kan wel anderhalf jaar duren en is strikt geheim om het kapen van hun onderzoeksplannen te voorkomen.

Beurs van de EU

Het consortium stapt dan als geheel naar de Europese Commissie voor de aanvraag van een Horizonbeurs. De Europese Commissie verbindt zeer strenge voorwaarden aan de toekenning van de beurs, want er is veel geld mee gemoeid. Het consortium tekent daarvoor als één geheel met de Europese Commissie een ‘Grant Agreement’. Dat valt te lezen uit het model van dit ‘Grant Agreement’, die de partijen overnemen en invullen met specifieke gegevens. Zo’n standaardovereenkomst heeft Folia van de Europese Commissie in kunnen zien.

Afspraken onderling

De afspraken over de verantwoordelijkheden van de onderzoekspartijen worden daarna onderling vastgelegd in een ‘Consortium Agreement’. In die overeenkomst zitten de verschillende onderzoekers onder de vlag van hun instelling, valt in de handleiding van het programma te lezen. De UvA ondertekent de overeenkomst dus uit naam van haar onderzoeker(s). Een instelling – meestal een universiteit, maar soms ook een bedrijf - is dus eindverantwoordelijk voor het contract, niet een individuele onderzoeker. Wie dus op het aangaan van zo’n contract moet worden aangesproken lijkt ingewikkeld: de onderzoeker die het project begint of de UvA die de overeenkomst ondertekent?

Een onderzoekssamenwerking verbreken

Wil de UvA daarna nog uit de samenwerking stappen dan moet de universiteit onder twee contracten uitkomen: het Consortium Agreement én het Grant Agreement.

Herverdelen

Uit het Consortium Agreement kan de UvA stappen door met de andere consortiumleden de taken die UvA-onderzoekers hebben te herverdelen. Dan moeten de andere consortiumleden wel daartoe bereid zijn. Als het dan het ook daadwerkelijk mogelijk is om op dat moment nog taken te herverdelen – wat in een vergevorderd stadium vaak waarschijnlijk niet zo zal zijn -, moet het consortium met een herverdelingsplan naar de Europese Commissie stappen. Dat blijkt uit het standaardcontract van de Europese Commissie.

Vervolgens kan de Europese Commissie toestaan dat de UvA ook uit het Grant Agreement mag stappen. De Europese Commissie heeft zich daarover bijvoorbeeld al uitgesproken op aanvraag van de Universiteit Gent, die banden met Israël in Horizon wilde verbreken. De Commissie stond bij die uitspraak echter niet toe dat partijen zonder juridische consequenties uit een Grant Agreement stappen  – herverdelingsplan of niet – op alleen de grond dat een ander consortiumlid uit Israël komt. Dat laat een woordvoerder van de Europese Commissie weten.

Over specifieke instellingen uit Israël, zoals Technion of Bar-Ilan, heeft de Europese Commissie nog geen uitspraak gedaan, zegt een woordvoerder van de Commissie.

Uit een contract stappen

De UvA kan ook eenzijdig aankondigen aan de andere consortiumleden dat ze uit het Consortium Agreement stapt. Dat zou wel betekenen dat het project schade lijdt: ineens mist het onderzoek dan belangrijke taken en onderzoeksresultaten, vaak essentieel voor de uiteindelijke conclusie.

De woordvoerder van de Europese Commissie laat aan Folia weten dat de Commissie de UvA niet juridisch zou verplichten in het project te blijven, maar volgens het Grant Agreement wel ‘een volledige schadevergoeding’ zou eisen. Het hele project van de beurs zou namelijk schade lijden, omdat het gehele onderzoek dan mogelijk schipbreuk lijdt. Vitale kennis en resultaten zouden immers mogelijk ontbreken.

Financiële gevolgen

Geld teruggeven

Met een herverdelingsplan zou de UvA geen aansprakelijkheid hebben voor schade, want dan kunnen de onderzoeksresultaten van de UvA gewoon meegenomen worden. Zou de UvA eenzijdig uit het Consortium Agreement stappen dan is het waarschijnlijk dat de universiteit haar eigen beurs moet terugbetalen. Dat is namelijk al grotendeels geïnvesteerd in het onderzoek of onderzoekers. Maar aangezien het UvA-gedeelde van het onderzoek door de terugtrekking niets – of minder – oplevert, zal de uitgekeerde beurs moeten worden terugbetaald aan het consortium of de Europese Commissie.

6,4 miljoen euro terugstorten

De grootste beurs voor alleen de UvA in een onderzoekssamenwerking met een Israëlische instelling (netwerkbedrijf Mellanox Technologies) zit in ‘Deep Programmability and Secure Distributed Intelligence’: 693.000 euro. Dat blijkt uit de website van de Europese Commissie. Als je alle individuele beurzen binnen de tien samenwerking (zie kader) optelt kom je op een totaal van 6,4 miljoen euro. Dat zou de UvA dan uit eigen zak moeten betalen in plaats van kunnen ophalen bij het fonds.

Aansprakelijk voor al het geld

De Europese Commissie staat het de UvA echter niet toe schadeloos uit het Grant Agreement te stappen. Daarmee zou het kunnen dat de UvA aansprakelijk wordt voor de héle schade die het project zou oplopen. Het kan namelijk dat het project niet door kan gaan zonder de UvA-onderzoekers. Dat bedrag kan zelfs oplopen tot de volledige beurs die aan het project is toegekend, want het hele onderzoek van het consortium zou elkaar kunnen vallen. Daarmee is de beurs voor niets geweest, terwijl het geld al is geïnvesteerd. Daarvoor moet de UvA dan opdraaien.

82 miljoen euro betalen

Bij het project ‘Mobility justice for all: framing safer, healthier and happier streets’, waar de omstreden Israëlische Universiteit Technion aan meedoet, is de toegekende beurs aan het consortium het hoogste: 10,2 miljoen euro. Het totaal (zie kader) aan schade zou op kunnen lopen tot maar liefst 82 miljoen euro. ‘Die financiële schade is fors en we leven in een tijd van ongekende bezuinigingen,’ zegt een UvA-woordvoerder daarover.

Nadelen aan verbreking

Afbreken werk onderzoekers

De belangrijkste reden om de samenwerking niet te verbreken vindt de UvA niet het geld, zegt een woordvoerder. Het zwaarst laat de universiteit meewegen dat het werk van een eigen wetenschapper – vaak promovendi - dan vroegtijdig zou worden afgebroken. ‘Je helpt jarenlang onderzoekswerk om zeep. En je brengt een carrière flink schade toe.’ Een nieuw onderzoeksproject binnen hetzelfde fonds zou de wetenschapper weer jaren aanlooptijd – zonder fondsen – kosten, benadrukt de UvA.

Onbetrouwbaar

De UvA zegt dat ook een bijeffect van eenzijdige contractverbreking zou kunnen zijn dat het gevolgen heeft voor volgende samenwerkingen. ‘Je wordt een onbetrouwbare partij als je je niet aan je afspraken houdt. Als je voor voltooiing uit een samenwerking stapt, kan het zo dat betrokken onderzoeksinstellingen in de toekomst niet meer met je willen samenwerken. De kans bestaat ook dat de Europese Commissie de UvA in de toekomst geen beurzen meer wil toekennen als we nu zonder overeenstemming contracten afblazen,’ zegt de woordvoerder van de UvA.

Geen verbreking

Voorlopig stapt de UvA daarom niet uit de tien projecten. Wel zegde de UvA in juni toe geen nieuwe samenwerkingen aan te gaan met Israël. Dat was mede zodat onderzoekers niet in een Horizon-overeenkomst zouden terechtkomen, waar het zeer moeilijk is om uit te geraken.

In juli heeft de Europese Commissie bij de lidstaten een voorstel ingediend om Israëlische bedrijven te schorsen van het Horizon-programma. Israëlische academische instellingen zouden niet onder die schorsing vallen.

Actiegroep Amsterdam Encampment heeft al aangekondigd niet te zullen stoppen totdat de UvA wél alles doet om uit de samenwerkingen te stappen. ‘De weg naar de Europese rechter staat bijvoorbeeld nog open,’ zei een woordvoerder deze zomer. ‘De UvA kan misschien niet morgen alle banden verbreken, maar wel meer doen dan niks.’