Zijn studentenuitwisselingen met Israëlische universiteiten verrijkend of juist riskant?
De activisten die deze maand het Maagdenhuis bezetten, eisten onder meer dat de UvA een einde maakt aan alle studentenuitwisselingen met Israël. Versterken deze uitwisselingen de academische vorming van studenten of brengen ze te grote ethische risico’s met zich mee?
UvA-student Eva* (23) vertrok in 2022 twee maanden naar de Tel Aviv University om Hebreeuws te leren. Ze wilde na een eerder bezoek aan Israël en met een master Joodse studies in het vooruitzicht ‘het land en de taal beter leren kennen’. ‘Ik wilde me onderdompelen in een Hebreeuwssprekende omgeving’.
Met succes, want binnen twee maanden beheerste ze de basis van de taal. ‘De ene helft leerde ik in het klaslokaal, de andere helft op de markt, door het dagelijks te gebruiken.’ Daarnaast deed ze inzichten op over de verschillende bevolkingsgroepen in het land. ‘Ik wist wel uit colleges dat Ethiopische Joden een slechtere maatschappelijke positie hebben, maar als je dan hun armoede zelf ziet, ondervind je dat ook echt.’
Eva kijkt positief terug op haar tijd daar. Juist daarom pleit ze voor het behouden van de studentenuitwisselingen. ‘Het is een verrijking voor alle studenten, maar specifiek voor de Joodse studies, want voor hen is het belangrijk om van veel verschillende onderzoekers te leren, ook Israëlische.’ Ze had er daarom ‘graag onder haar eigen naam’ over verteld. ‘Maar in dit klimaat durf ik dat niet.’
De UvA heeft uitwisselingsovereenkomsten met de Tel Aviv University, Hebrew University (Jerzalem) en Ben-Gurion University (Be’er Sheva) voor respectievelijk vier, zes en acht studenten per jaar.
Uit een kleine inventarisatie van Folia blijkt het veelal gaat om bachelorstudenten Hebreeuwse taal en cultuur (vast onderdeel), geschiedenis, politicologie en Midden-Oostenstudies (voornamelijk Erasmus+ uitwisselingen). Daarnaast stelde de UvA tot oktober 2023 beurzen beschikbaar voor zomercursussen Hebreeuws (Ulpan, een taalcursus Hebreeuws). Veelgenoemde motivaties waren het leren van Hebreeuws, het bestuderen van het Israëlisch-Palestijnse conflict en de Israëlische geschiedenis, het doen van bronnenonderzoek en/of het hebben van persoonlijke (familie-)banden met het land.
De uitwisselingsovereenkomsten zijn sinds oktober 2023 inactief vanwege een negatief reisadvies van de overheid. Hoeveel UvA-studenten voor die tijd deelnamen aan de uitwisselingen, is niet duidelijk. Wel is bekend dat de UvA kort daarna zeven studenten uit Israël heeft teruggeroepen en dat jaarlijks ongeveer tien studenten van de UvA een uitwisseling met de Hebreeuwse Universiteit deden.
Israëlische studenten kunnen wel nog steeds aan de UvA studeren. Het is onbekend of en hoeveel dat er nu zijn.
Uitwisselingen onder vuur
De bezetting van het Maagdenhuis vorige maand markeerde het protest tegen de intentie om de UvA-uitwisseling met de Hebrew University in een later stadium te hervatten.
Pro-Palestina activisten hekelen dat de universiteit dit besloot ondanks bevindingen van de toetsingscommissie dat de academische vrijheid aan de Hebrew University niet gewaarborgd kan worden voor uitwisselingsstudenten. Volgens de commissie komen de studenten daar mogelijk in aanraking met mensenrechtenschendingen. De activisten pleiten voor een totaalstop: volgens hen zijn álle Israëlische universiteiten verweven met politieke structuren die misstanden zoals op de Hebrew University mogelijk maken. De UvA moet daarom ook de uitwisselingen met de Tel Aviv en Ben-Gurion universiteiten stoppen, vinden zij.
Tegenstanders van een totaalstop wijzen erop dat vooral studenten geraakt worden die naar Israël gaan om het Hebreeuws en het Israëlisch-Palestijns conflict te bestuderen (zie kader). Een boycot zou volgens hen deze studenten beperken in hun vrijheid om Israël en zijn taal te bestuderen en hierdoor kritisch inzicht in het conflict bemoeilijken.
De UvA heeft aangekondigd de uitwisselingen per geval kritisch te blijven toetsen, maar ziet vooralsnog geen reden om alle programma’s met Israël te beëindigen. Hoe kijken UvA-studenten zelf terug op hun tijd in het land? Is een boycot noodzakelijk vanwege het risico dat studenten in aanraking komen met misstanden daar, of schaadt het juist de vrijheid om het complexe land wetenschappelijk te bestuderen?
Stem van de Palestijn
Volgens Tineke Bennema (62), oud-uitwisselingsstudent aan de Hebrew University en historicus, schort het ernstig aan kritische perspectieven op Israëlische universiteiten. In 1988 deed zij daar onderzoek voor haar masterscriptie over de extremistische Israëlische rabbijn Meir Kahane.
‘Ik kwam als internationale student in een soort vreemde enclave terecht. Ik kreeg veel informatie over de joodse geschiedenis van Israël en Jeruzalem, maar over de Palestijnen in Oost-Jeruzalem en hun historie, hoorde ik niets. Ik stelde wel vragen daarover, maar kreeg geen antwoord.’ Bennema kwam ook niet in contact met Palestijnse studenten uit bezet gebied, voegt ze eraan toe, ‘alleen met Palestijns-Arabische studenten die in Israël woonden’.
Ze besloot te gaan praten met Palestijnen in de omgeving van haar studentenaccomodatie. ‘Zij vertelden mij dat zij zelf niet mochten studeren aan de universiteit. Dat Palestijnen in bezet gebied alleen met een speciale vergunning van Israël naar Israëlische universiteiten mogen gaan en dat ze die zelden krijgen, ondanks dat hun families al eeuwenlang in het land woonden.’ Volgens haar is dit in strijd met het internationaal recht: haar oude studentenaccommodatie staat nog steeds op Palestijnse grond die illegaal door de universiteit was toegeëigend, vertelt ze. ‘Ik voelde me vreselijk toen ik dat ontdekte.’
Deze ervaringen veranderden Bennema’s visie blijvend. Ze was zeven jaar werkzaam in Palestina, aldus haar X-account. Volgens haar laten de beperkte toegang voor Palestijnse studenten uit bezette gebieden tot Israëlische universiteiten én het ontbreken van hun perspectief binnen het onderwijs zien dat de ‘academische vrijheid en het internationaal recht in Israël onder druk staan’, ook voor uitwisselingsstudenten. Ze verwijst naar de bevindingen van de toetsingscommissie. ‘Die heeft al besloten dat de academische vrijheid bij de Hebrew University niet in orde is en dat er mensenrechten worden geschonden. De UvA moet daarnaar luisteren en de samenwerking stopzetten. Anders ondergraaf je het hele systeem van het internationaal recht.’
Eva vindt dat de toetsingscommissie dan ook misstanden elders, ‘zoals de uitwisselingen met de Verenigde Staten nu’, moet toetsen. Bennema is het daarmee eens, al benadrukt ze nogmaals dat door het advies van de commissie niet op te volgen, de UvA juist ‘willekeurig kiest wat haar het beste uitkomt.’ Ze verwijst naar het besluit om de uitwisseling met Rusland te stoppen in 2022. ‘De universiteit meet met twee maten als zij mensenrechtenschendingen in het ene land wel en in het andere niet meeweegt.’
Verder is Bennema kritisch op het argument dat studenten door een boycot de vrijheid om Israël en het Hebreeuws te bestuderen, verliezen. ‘Er zijn voldoende mogelijkheden in Nederland om een cursus Hebreeuws te volgen, zoals in Leiden.’ En voor het bestuderen van het conflict? ‘Daarvoor zou je ook naar een Palestijnse universiteit kunnen gaan.’
Geen alternatief
Uitwijken naar Leiden? Volgens hoogleraar Bart Wallet en docent bij de bachelor Hebreeuwse taal en cultuur, is dat geen optie. ‘Een student kan daar wel een cursus gaan volgen, maar niet zich onderdompelen in de taal.’ Die onderdompeling is volgens Wallet cruciaal om het Hebreeuws goed te leren. ‘Door voortdurend onder Hebreeuws-sprekenden te zijn, worden studenten gedwongen om de taal te gebruiken. Dat kunnen we hier aan de UvA moeilijk nabootsen.’
Zijn bachelorstudenten studeren normaal gesproken in het tweede jaar een semester aan de Ben-Gurion universiteit, ‘een programma dat perfect aansluit op hun voorkennis. Daarmee kunnen ze hun taalontwikkeling rondmaken en de eindtermen van de opleiding halen.’ Die uitwisseling ligt alleen sinds de oorlog en het daaropvolgende negatieve reisadvies, stil. ‘We hebben een ander programma met een universiteit in Praag, maar dat voegt eigenlijk weinig toe aan het programma hier. Er is dus vorig jaar maar één student van ons daarnaartoe gegaan.’
Een scenario waarin alle uitwisselingen, dus ook die met Ben-Gurion, definitief worden beëindigd, zou volgens Wallet ‘heel problematisch zijn’ voor de bachelor. ‘Hoe gaan onze studenten dan hun taalontwikkeling rondmaken? We proberen dit nu op te lossen met wat kunst- en vliegwerk, zoals onze studenten koppelen aan Israëlische studenten via Zoom, maar het is geen echte oplossing.’ Daarnaast betoogt hij dat de uitwisselingen belangrijk zijn om de studenten een ‘beter beeld te geven van de Israëlische samenleving en het Israëlisch-Palestijns conflict’ wat ‘van groot belang’ is voor ‘de ontwikkeling van een kritische academische blik.’
Verder benadrukt Wallet dat sinds de uitwisseling van Bennema het aantal Palestijnen op Israëlische universiteiten flink is toegenomen. ‘Er zijn ook specifieke programma’s voor Palestijnse studenten van de Westelijke Jordaanoever’. Hoewel de Hebrew University nu voor acht procent uit Palestijnse studenten uit Oost-Jeruzalem bestaat, betoogt Tineke dat veel studenten uit de bezette gebieden nog steeds ‘moeilijk aan een vergunning om in Israël te studeren komen. Sinds 7 oktober zijn er ook veel ingetrokken.’
Over de studentenaccomodatie op wat door Palestijen en veel anderen wordt gezien als Palestijnse grond, zegt Wallet dat de Hebrew University ‘de eigendomsrechten van die grond bezit’ en ‘studenten zelf verantwoordelijkheid dragen voor hun accommodatie’ en daar dus niet hóéven te verblijven. Ook zijn er volgens hem in het verleden UvA-uitwisselingen met een Palestijnse universiteit, namelijk Bir Zeit, geweest.
De toekomst
Hoewel het debat voortduurt over alternatieven voor UvA-studenten bij het stopzetten van uitwisselingen, wijst Eva erop dat er inmiddels een nieuwe, doch beperkte mogelijkheid is voor bronnenonderzoek voor scripties. ‘Collecties in Israël kun je nu op aanvraag laten digitaliseren.’ Maar een goed alternatief voor uitwisselingen voor scriptiestudenten, is het volgens haar niet. ‘Een aanvraag is best duur en je moet een bereidwillige archivaris kunnen vinden.’
Eva herkent zich niet in Bennema’s beeld van een eenzijdige Israëlische academische omgeving. ‘Ik had een docent in Tel Aviv die zei dat we alles mochten vragen over Israël. Ik weet zeker dat hij ook kritische vragen had beantwoord.’ Tegelijk benadrukt ze dat Bennema studeerde in een ‘heel ander Israël’ dan vandaag. ‘De samenleving is veel harder geworden.’
Ook Wallet ziet de situatie voor studenten nog niet veranderen. ‘Deze verschrikkelijke oorlog’, verzucht hij, ‘die maakt zoveel dingen lastig’.
*De naam Eva is gefingeerd. Haar echte naam is bij de redactie bekend.
