Kan UvA naam Kartini-zaal wel dragen? Dit symposium geeft UvA voordeel van twijfel
Nog steeds geen witte rook voor de Kartini-zaal. Tijdens een symposium over de naamsverandering van de VOC-zaal ging het vooral over of de UvA de naam van de Kartini-zaal wel waar kan maken. Pro-Palestijnse demonstranten, die halverwege de middag onaangekondigd binnenkwamen, vonden in elk geval van niet.
De naam ‘Kartini-zaal’ kreeg eind 2024 de meeste stemmen als vervanging voor de ‘VOC-zaal’ in het Bushuis/Oost-Indisch Huis. Hoewel de naam nog niet officieel is veranderd, wordt er sindsdien binnen de universiteit actief over de nieuwe naam gediscussieerd. De discussie over de naam maakt deel uit van een bredere doelstelling van de UvA om actief bij te dragen aan het proces van dekolonisatie. Zo ook tijdens het ‘Symposium Kartini Room’, waarin wordt verkend waarom juist Kartini – als voorvechter van vrouwenrechten en onderwijs in Indonesië (zie kader) – als mogelijke nieuwe naamgever van de VOC-zaal naar voren komt.
Raden Adjeng Kartini (1879–1904) was een Javaanse aristocrate en pionier in de strijd voor vrouwenrechten in Nederlands-Indië. Ze groeide op in een tijd waarin meisjes uit haar sociale klasse vaak jong werden uitgehuwelijkt en nauwelijks toegang hadden tot onderwijs. Kartini verzette zich daartegen, leerde zichzelf Nederlands en begon brieven te schrijven aan intellectuele en feministische Nederlanders met haar ideeën over emancipatie, onderwijs en de positie van vrouwen op Java.
Na haar vroege dood – vermoedelijk in het kraambed – werden haar brieven postuum gebundeld onder de titel Door Duisternis tot Licht. In Indonesië wordt haar geboortedag op 21 april jaarlijks herdacht als Hari Kartini, hoewel die viering tegenwoordig ook kritisch wordt bekeken vanwege de vereenvoudiging en commercialisering van haar nalatenschap, zoals werd besproken door de gastsprekers.
Reflecteren op het verleden
Het is tijd voor ‘rethinking, redesigning en reimagining’ van de VOC-zaal, zo klinkt het resoluut uit de mond van Marieke de Goede, decaan van de Faculteit der Geesteswetenschappen. Hoewel de geschiedenis van het gebouw waar dit symposium plaatsvindt – het voormalige hoofdkwartier van de VOC – niet te veranderen valt, ligt de macht om die geschiedenis opnieuw te bevragen en te herinterpreteren wel degelijk in het heden, aldus De Goede.
Gedurende het symposium wordt duidelijk dat de naam ‘Kartini-zaal’ weliswaar als favoriet uit de eerdere stemming naar voren kwam, maar nog niet officieel is vastgesteld. Waarom de naam nog niet formeel is doorgevoerd blijft onduidelijk. Historicus Lara Nuberg, die tevens een boek schreef over Kartini, modereert het symposium en plaatst Kartini’s erfgoed in context: als de eerste Indonesische vrouw van wie brieven, rijk aan feministische reflecties, in het Nederlands werden gepubliceerd.
Tijdens het symposium stelt iemand uit het publiek de vraag of de zaal de naam van Kartini daadwerkelijk verdient – en of de universiteit in staat is het gedachtegoed van Kartini waar te maken. Een terechte vraag, volgens een panellid van de discussie die gaande is. De verschillende gastsprekers antwoorden weloverwogen met een ‘ja, mits’. Als de nieuwe naam officieel ingesteld wordt, zal de UvA continu moeten blijven reflecteren op haar koloniale verleden en actief moeten investeren in de toekomst van dekolonialistisch onderwijs. De naam mag geen symbolisch doekje voor het bloeden zijn, maar moet gepaard gaan met structurele veranderingen: in onderwijs, onderzoek, ruimtegebruik en institutionele houding, aldus één van de sprekers op het symposium.
Sinds de Commissie Diversiteit onder leiding van Gloria Wekker in 2016 rapporteerde dat de verbeelding van de koloniale geschiedenis niet meer van deze tijd, is er discussie over de VOC-zaal. De vergaderruimte werd in 1990 gebouwd en is een reconstructie van de zestiende-eeuwse Bewindhebberszaal van de VOC. Op voorstel van hoogleraar Koloniale Geschiedenis Remco Raben in 2016 kreeg de VOC-zaal al context biedende bordjes. Sommige studenten vonden dat echter niet genoeg en betoogden dat de zaal geheel gestript moest worden van de reconstructie. Na aanhoudende kritiek sloot de UvA de vergaderzaal in 2022. Een jaar later heropende de ruimte als plek voor onder andere paneldiscussies en exposities over het koloniale verleden. In een rapport van het programma Dekoloniale Dialogen@Humanities stond onder andere om de naam van de ‘VOC-zaal’ te veranderen.
Schaduwen op de muur
Daarnaast is niet alleen de naam punt van zorg, maar ook het uiterlijk van de VOC-zaal. De huidige decoraties zijn bedoeld om de vergaderruimte van het VOC-hoofdkwartier in de zeventiende eeuw na te bootsen. Bij de open haard, ooit symbool van VOC-grandeur, komen grote kunstwerken te staan. Zo groot, dat ze een schaduw werpen op de muur achter ze. Die schaduw is symbolisch, want het moet de schaduwkant van het koloniale verleden van Nederland voorstellen. De gekozen kunstenaars komen uit Indonesië - opnieuw een verwijzing naar de gewenste dekolonisatie.
De grote kast uit de koloniale tijd zal symbolisch gevuld worden met antikoloniale literatuur. De kleppen van de deuren van de monumentale kast worden bankjes waarop men boeken kan lezen en samen kan discussiëren over de literatuur. Ook worden de balustrades tussen de vergadertafel en de rest van de ruimte verwijderd – een symbolische poging om het verleden open te breken in plaats van af te schermen, zo wordt duidelijk tijdens het symposium. Na de presentatie over hoe de ruimte er in de toekomst bij de naamsverandering uit zou komen te zien, volgt er een luid applaus uit het publiek.
Verstoring of toevoeging?
Net als de pauze van het middagsymposium begint openen de deuren en komen pro-Palestina demonstranten onverwachts de zaal binnen. De sfeer in de zaal verschuift merkbaar en er ontstaat een gespannen sfeer onder de aanwezigen tijdens de pauze. Toch grijpt moderator Nuberg het moment aan om ruimte te maken voor het protest: ze geeft de demonstranten na een muzikaal intermezzo officieel het woord. ‘Ik ben blij dat jullie hier zijn om te spreken,’ zegt ze, ‘maar we hebben een strak programma en ik wil jullie vragen je aan tien minuten te houden.’
De demonstranten spreken zich fel uit tegen de term ‘postkoloniaal’, die volgens hen suggereert dat kolonialisme iets van het verleden is, terwijl in hun ogen de UvA nog kolonialistisch is – onder meer in de vorm van het ‘zionistische imperialisme’ dat de UvA zou ondersteunen. Ondanks de poging om postkoloniaal te zijn door de naamsverandering van de VOC-zaal, is volgens de demonstranten de universiteit nog steeds actief koloniaal. De groep roept op tot academische en economische boycots, en spoort UvA-medewerkers aan zich publiekelijk uit te spreken – of zelfs ontslag te nemen als ze zich niet actief tegen het geweld keren.
Door de komst van de pro-Palestina demonstranten loopt het programma uit, waardoor de sprekers na de pauze hun bijdragen moeten inkorten. Toch zien meerdere sprekers de interventie niet enkel als een verstoring, maar juist als een waardevolle aanvulling op het symposium. Het wordt een symbolisch moment genoemd - een onverwachte interventie die scherp blootlegde waar het symposium in essentie over zou gaan: dat dekolonisatie geen afgerond verhaal is, maar een continu proces, waarin frictie, ongemak en confrontatie niet alleen onvermijdelijk zijn, maar ook noodzakelijk.
En nu verder?
Het symposium wordt afgesloten zonder dat er duidelijkheid is gekomen over wanneer – of zelfs óf – de naam ‘Kartini-zaal’ officieel zal worden ingevoerd. Tijdens het slotmoment stelt iemand uit het publiek de vraag wanneer de volgende discussie over de naamsverandering gepland staat. De vraag lijkt de huidige spreker te overvallen. Die nieuwe discussie komt, wordt het publiek bevestigd, al is er nog geen datum bekend.
