Duitsland kiest | Wat kunnen we zondag verwachten?
De bemoeizucht van Elon Musk en J.D. Vance, aanslagen, en de opmars van de radicaal-rechtse AfD: de Duitse parlementsverkiezingen van komende zondag lijken spannender dan ooit. Wat kunnen we verwachten van de Bundestagswahl 2025? Historicus en onderzoeker Hanco Jürgens, werkzaam bij het Duitsland Instituut, geeft antwoord op vijf vragen.
Hoe wordt er in Duitsland naar deze verkiezingen gekeken?
‘Ik denk dat Duitsland een soort shocktherapie ondergaat, omdat er momenteel zoveel dingen tegelijk gebeuren die de positie van het land veranderen. Het ging eerst vooral over de slechte staat van de economie, maar toen kwamen daar de aanslagen in München en Maagdenburg nog eens overheen. Ook de manier waarop Friedrich Merz daar vervolgens op reageerde is opvallend. Hij wil een aantal harde maatregelen nemen door migranten zonder papieren aan de grens terug te sturen en ongedocumenteerden vast te zetten. Dat kon alleen met steun van de radicaal-rechtse AfD. Ik denk dus dat bij veel Duitse kiezers deze afgelopen maand de schellen van de ogen zijn gevallen, en dat nu heel duidelijk is dat een nieuw kabinet op al deze thema’s een antwoord zal moeten bieden.’
Experts noemen de verkiezingen ‘spannender dan ooit.’ Klopt dat?
‘Eigenlijk valt dat wel mee. Er is de afgelopen maand ongelooflijk veel gebeurd, maar de peilingen blijven heel stabiel. Dat zou kunnen betekenen dat veel Duitsers hun mening al eerder hebben opgemaakt. Hierdoor is het vrij voorspelbare beeld ontstaan dat de CDU by far de grootste partij gaat worden, met de AfD op twee, gevolgd door de SPD en Die Grünen.
De grootste vraag is eigenlijk of het een twee- of driepartijenregering gaat worden, dat hangt af van de kleintjes. Wanneer kleinere partijen zoals de FDP de kiesdrempel niet halen, worden hun restzetels verdeeld over de grote partijen. Als dat gebeurt zouden de beoogde coalitiepartijen, CDU en SPD, voldoende zetels kunnen halen om samen te regeren. Als dat niet gebeurt zouden Die Grünen erbij moeten, dan krijg je een sterk verdeeld links en rechts blok in één kabinet. Voor de stabiliteit van de regering is dat lastig, want dat leidt tot geruzie. Bovendien zal de AfD er in dat geval op wijzen dat er wéér water bij de wijn moet voor de CDU-stemmers, en dat je voor een écht streng asielbeleid dus bij de AfD moet zijn. Dat leidt tot allerlei nieuwe politieke onrust.’
Is de opmars van AfD de belangrijkste factor deze verkiezingen?
‘Voor veel Duitsers is de handhaving van het cordon sanitaire richting de AfD essentieel. Dat is allemaal te verklaren vanuit de Tweede Wereldoorlog en de kwetsbare democratie van Weimar, die in 1933 in 54 dagen om zeep is geholpen door de nationaalsocialisten. Dat ligt daar veel gevoeliger dan bij ons. Als de CDU wel zou samenwerken met de AfD zouden ze heel veel leden verliezen en splits de partij in twee. Bij de AfD gaan ze er dan ook helemaal niet van uit dat dit een reëel scenario is. Zij voorspellen dat de Brandmauer - het Duitse cordon sanitaire waarbinnen op geen enkele manier met AfD wordt samengewerkt - wordt gehandhaafd, en de CDU naar links zal afbuigen, waardoor er alleen maar meer ruimte voor de AfD zal ontstaan.’
‘Toch zou ik zeker nog niet willen spreken van een normalisering van de AfD. Toen de CDU een paar weken geleden een motie inbracht die alleen met steun van de AfD door kon gaan, gingen er in Berlijn en München honderdduizenden mensen de straat op om hiertegen te demonstreren.’
Wat betekenen deze verkiezingen voor de wetenschap in Duitsland en Europa?
‘Je ziet dat een aantal thema’s, zoals klimaat, minder op de voorgrond staan. En als het gaat om hoeveel geld er naar innovatie moet, is dat ook nog helemaal niet uitgekristalliseerd. Volgens het rapport van Draghi moet Europa veel meer aan kennis en innovatie gaan uitgeven, maar Merz van de CDU heeft dat idee min of meer afgewezen als zijnde te duur. Het is dus de vraag of de wetenschap niet in het gedrang komt gezien alle andere noodzakelijke uitgaven, waarbij defensie natuurlijk in het oog springt.’
‘Het zou wel eens minder kunnen worden dan onder Angela Merkel, toen de wetenschap ontzettend veel geld en ruimte kreeg. Toch hoort het wel een beetje bij het Duitse zelfbeeld om bezig te zijn met innovatie en technische vernieuwing, dus ik vermoed dat de aandacht voor wetenschap nog steeds behoorlijk groot zal zijn.’
Als de peilingen uitkomen, wat zijn dan de gevolgen voor Nederland?
‘Voor Nederland is dat denk ik niet ongunstig, omdat de CDU-regering ideologisch gezien dichtbij de Nederlandse, centrumrechtse regering staat. Bovendien heeft de CDU traditioneel gezien altijd veel oog voor de kleine buurlanden. Merz komt ook uit die traditie voort. Hij komt uit Westfalen, vlakbij Nederland, en zit daarnaast als het gaat om Oekraïnebeleid ook redelijk op één lijn met partijen als de VVD en NSC.’
