Woorden als ‘gender’ en ‘LGBT’ nu verboden bij Amerikaans gezondheidsinstituut. Wat betekent dit voor de wetenschap?
In Amerika heeft Donald Trumps strijd tegen ‘woke’ nu ook de wetenschap bereikt. Termen als ‘gender’ en ‘LGBT’ mogen in nog te publiceren artikelen van volksgezondheidsinstituut CDC niet langer worden gebezigd. Hoe groot is de invloed van deze politieke inmenging op de academische wereld en wat betekent dit voor de Nederlandse wetenschap?
Bij de Centers for Disease Control and Prevention (CDC), het Amerikaanse instituut dat verantwoordelijk is voor de volksgezondheid, is sprake van een flinke koerswijziging, zo meldt internationaal persbureau Reuters. Alle wetenschappelijke manuscripten worden ingetrokken, omdat ze op ‘verboden woorden’ moeten worden gecontroleerd. Onder meer termen als ‘gender’, ‘transgender’, ‘LGBT’, ‘pregnant person’ en ‘biologically male’ mogen niet langer in de publicaties verschijnen.
Ook CDC-wetenschappers die als medeauteur betrokken zijn bij een artikel van buiten de organisatie waarin deze woorden worden gebruikt, wordt verzocht hun naam uit het artikel te verwijderen. Dit besluit ligt in de lijn van president Donald Trumps strijd tegen ‘woke’, waarin taal een grote rol speelt. Eerder besloot hij alleen nog de geslachten man en vrouw te erkennen, en niet langer een term als x.
Een trieste stap achteruit
Volgens hoogleraar interne geneeskunde bij het Amsterdam UMC Joost Wiersinga betekent een dergelijk censureren van de wetenschap een trieste stap achteruit. ‘De wetenschappelijke uitgaven van de CDC staan hoog aangeschreven. Amerikaanse infectieziekten-wetenschappers behoren tot de top van de wereld. Het is essentieel dat publieke gezondheidszorg niet over ideologie gaat, onderzoek naar nieuwe uitbraken moet je objectief en wetenschappelijk benaderen,’ aldus Wiersinga.
Toch is hij niet verbaasd over de huidige ontwikkeling. Zo haalt hij aan dat Trump in 2020 ook al probeerde COVID-rapporten van CDC zodanig te wijzigen dat de uitkomst beter zou aansluiten bij zijn sceptische uitlatingen over de ernst van het virus. Dat het hier gaat om een zorgwekkende trend staat volgens de hoogleraar dan ook buiten kijf, omdat demografische kenmerken als geslacht en seksuele voorkeur een belangrijke rol spelen in het herkennen en behandelen van infectieziekten.
Hij benadrukt het belang van het meenemen van demografische kenmerken die volgens het censuurbeleid tot de verboden woorden behoren. Als recent voorbeeld noemt Wiersinga het mpox-virus. Iedereen kan hiermee besmet worden, maar toen het aantal besmettingen het hoogst lag, werd het virus vooral veel gevonden bij homoseksuele mannen. ‘In Nederland kon de epidemie in mei 2022 effectief worden aangepakt door een gerichte vaccinatieronde onder risicogroepen. Deze vaccinatiecampagne voor specifieke groepen kwam op gang nadat uit onderzoek bleek dat vooral mannen die seks hebben met mannen risico lopen op besmetting met het mpox-virus. Als dergelijke termen niet meer mogen worden gebruikt in wetenschappelijke publicaties is het lastig om de benodigde zorg daar goed op af te stemmen.’
Amerikaanse bedreiging
Over de invloed van dit censuurbeleid op de Nederlandse gezondheidszorg maakt Wiersinga zich voorlopig nog niet druk. ‘Aangezien Nederland een heel sterke eigen publieke gezondheidszorgsector heeft zie ik niet zo snel een effect van deze maatregelen op de zorg zoals die in Nederland wordt gegeven. Maar we moeten wel waken voor de invloed van politieke overtuigingen op gezondheidszorgbeleid in het algemeen.’
Ook Geertje Mak, hoogleraar politieke geschiedenis van gender in Nederland, beschouwt Trumps censuur in eerste instantie voornamelijk als een bedreiging voor de wetenschap in de Verenigde Staten zelf. ‘Een Staat die zich bemoeit met de wetenschap op het niveau van de woorden die je als onderzoeker mag gebruiken, maakt het doen van wetenschappelijk onderzoek onmogelijk. Of je nou kritisch bent over bepaalde termen of ze juist wil gebruiken om emancipatie of zichtbaarheid mogelijk te maken: je hebt die termen nodig. Het is een aanfluiting voor het wetenschappelijk aanzien van Amerika.’
Besmettelijk
Toch denkt Mak dat de antiwokebeweging van Trump op termijn ook van invloed kan zijn op de Nederlandse en Europese academische wereld. ‘Het is moeilijk in te schatten hoe groot dat effect is, maar we zien dat dit soort dreigementen besmettelijk worden.’ Mak – wier wetenschappelijke artikelen ook in Amerikaanse tijdschriften gepubliceerd zijn – denkt niet dat Nederlandse wetenschappers direct geraakt zullen worden. ‘Zó snel zal dat ook weer niet gaan.’
Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) sloot in 2024 nog een samenwerkingsovereenkomst met de CDC, waarbij ze samenwerken op het gebied van infectieziektenparaatheid. Hoe kijkt het RIVM naar het verbieden van woorden door de Amerikaanse overheid bij een instantie als de CDC? Vreest het instituut dat dit ook gevolgen heeft voor Nederlandse wetenschappers? Volgens een woordvoerder zijn er op dit moment geen aanwijzingen dat de publicaties van RIVM-wetenschappers in Amerikaanse tijdschriften worden tegengehouden. Hij sluit echter niet uit dat dit in de toekomst kan gebeuren.
Bij de National Science Foundation, die in Amerika wetenschap financiert, kamden medewerkers ‘duizenden actieve wetenschappelijke onderzoeksprojecten’ door om te bepalen of ze in strijd zijn met de decreten van Donald Trump. Dit schrijft The Washington Post. De bedoeling is dat de projecten doorgespit worden op verboden woorden als ‘trauma, ‘gelijkheid en ‘uitgesloten.
Steun betuigen
We moeten de koerswijziging wel degelijk zien als een bedreiging aan de horizon, aldus Mak. ‘Hier in Nederland is de dreiging nu nog niet heel direct, maar ik denk dat we snel en krachtig steun moeten betuigen aan de wetenschappers die hierdoor getroffen worden. Als zij hun artikelen niet kunnen publiceren, moeten we kijken hoe we ze kunnen helpen. Hoe kwetsbaarder mensen zijn, hoe moeilijker het is om hun rug recht te houden. Als iemand te horen krijgt dat hij ontslagen wordt als hij iets publiceert, wat doen wij dan in Europa?’
Naast de door Wiersinga genoemde medische risico’s van het censuurbeleid van de CDC, maakt Mak zich ook zeer ongerust over de ethische gevolgen. ‘We weten dat maatregelen tegen bepaalde groepen mensen in autoritaire regimes vaak beginnen met wat aanvankelijk als relatief licht wordt beschouwd,’ zegt Mak. ‘Maar uiteindelijk kan dit leiden tot het zaaien van angst, en het isoleren van groepen.’
Dus is het zaak dat Europa zijn rug recht houdt, aldus de hoogleraar. ‘Het wordt spannend hoe stevig de ruggengraat van Europese wetenschappers zal zijn. Ik denk en hoop dat Amerika zichzelf door zich zo op te stellen in de wetenschap in de vingers snijdt en haar positie in de wetenschap verliest. Want dit is het begin van censuur, die ons allemaal op alle vlakken kan raken.’
