UvA-studenten klagen de stad Amsterdam aan in toneelstuk
Twee rechtenstudenten van de UvA spelen de hoofdrol in het interactieve toneelstuk Edgelanders: Amsterdam on Trial. In deze theatervoorstelling wordt een fictieve rechtszaak tegen Amsterdam aangespannen omdat de gemeente niet genoeg zou doen voor de opvang van ongedocumenteerden.
Het vijfdelige project Edgelanders: Amsterdam on Trial ging in 2023 van start, toen kunstenaars Ehsan Fardjadniya en Raul Balai begonnen met het verzamelen van bewijslast tegen Amsterdam. Volgens hen zou de stad op basis van een uitspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens uit 2014 verplicht zijn om iedereen onvoorwaardelijk onderdak te bieden. Ook ongedocumenteerde vluchtelingen dus. Door in de verschillende hoofdstukken van het proces in gesprek te gaan met getuigen, vluchtelingen, kritische burgers en politici geven de kunstenaars de fictieve rechtszaak stukje bij beetje steeds meer vorm.
In het vijfde en laatste deel van het project, The Indictment, wordt de aanklacht in samenwerking met Alexia en Jonas, twee rechtenstudenten van de UvA, definitief geformuleerd op basis van de bewijzen die in de voorgaande hoofdstukken zijn verzameld. Uiteindelijk wordt toegewerkt naar een zelf georganiseerd proces tegen Amsterdam, op 27 oktober 2025, de dag dat de stad haar 750e verjaardag viert. De boodschap is duidelijk: Amsterdam verdient geen feest.
Folia was aanwezig bij de generale repetitie van The Indictment bij Vlaams Cultuurhuis de Brakke Grond.
Aardedonker
Vlak voor het begin van de voorstelling is de spanning duidelijk voelbaar. Acteurs, regisseurs en technici schieten een paar keer de kleine theaterzaal uit, om vervolgens weer achter het zware, zwarte gordijn te verdwijnen. Daar, bij de ingang van de zaal waar het testpubliek geduldig staat te wachten, begint de voorstelling al. Of eigenlijk is het meer een ervaring dan een voorstelling. Telefoons zijn binnen strikt verboden, en worden in een grote kartonnen doos verzameld, alvorens het publiek langzaam, één voor één naar binnen wordt gestuurd. Wie zich eenmaal door de kluwen aan verduisterende gordijnen heen heeft weten te worstelen, komt terecht in een aardedonkere ruimte.
Het publiek ziet geen hand voor ogen, en het enige geluid dat hoorbaar is, zijn de onzeker rondschuifelende voeten van mensen die op de oneffen vloer naar een plekje zoeken. Minutenlang blijft het stil. Het donker heeft een claustrofobische werking, en af en toe botst het aarzelend rondwaggelende publiek zachtjes tegen elkaar op. Uiteindelijk wordt de stilte abrupt doorbroken, en klinken er geluidsfragmenten in de zaal. Stemmen van asielzoekers galmen door de duisternis. Een man die al twintig jaar zonder paspoort in Nederland woont, en dus niet eens terug zou kúnnen naar zijn land van herkomst als hij dat zou willen. Een vrouw die haar kinderen moest afstaan. Deze tragische verhalen, meegemaakt door in nood verkerende vluchtelingen die alles kwijt raakten, moeten dienen als bewijsstukken tegen de stad.
Het toneelstuk Edgelanders: Amsterdam on Trial, Deel V, The Indictment, is van donderdag 30 januari tot en met zondag 2 februari, meerdere keren per dag te zien in de witte zaal van het Vlaams Cultuurhuis de Brakke Grond als onderdeel van het festival Beyond the Black Box. Iedere voorstelling duurt zo’n drie kwartier, en er is plek voor maximaal negen bezoekers.
Tentamenzaal
Even later gaat er in de hoek van de donkere zaal een deur open, en wordt het publiek uitgenodigd om de volgende ruimte te betreden. Als ieders ogen weer wat gewend zijn aan het felle licht, blijkt dat hier een soort kleine tentamenzaal is nagebouwd. Verspreid door de fel oranje gekleurde kamer staan negen ouderwetse schoolbankjes met daarop een pen en wat papieren. Het publiek neemt plaats en wordt door Jonas en Alexia, de twee rechtenstudenten van de UvA, welkom geheten, en uitgenodigd om samen te reflecteren op wat er in de vorige ruimte is gevoeld, gehoord en (niet) gezien.
Het is de bedoeling dat het publiek de beklemmende sfeer van de donkere kamer onder woorden brengt. Verlorenheid, vervreemding, uitsluiting. Dat zijn de gevoelens die door de twee acteurs in verband worden gebracht met de ervaring van ongedocumenteerden in Amsterdam. Al fungeren de twee studenten eigenlijk meer als gespreksleiders dan als acteurs, want ook al oogt het allemaal soms nog wat nerveus en onwennig, het lukt ze wel om de dialoog met het testpubliek aan te gaan.
Aanklacht
Zo wordt aan de hand van die dialoog geprobeerd om er samen met de aanwezige bezoekers achter te komen hoe de uiteindelijke aanklacht er precies uit moet gaan zien. Wie moet er nou eigenlijk worden aangeklaagd? De gemeente of de staat? De burgemeester of specifieke politici? En waar zit dan precies dat grote, onverdedigbare onrecht? Stuk voor stuk ingewikkelde vragen, die niet allemaal even eenvoudig concreet te beantwoorden blijken. Dus wordt er, aan de hand van waargebeurde verhalen van ongedocumenteerde vluchtelingen in Amsterdam, gediscussieerd over de aard van het probleem.
Nadat de indringende verhalen die eerder al in de donkere zaal te horen waren ook nog eens op de beamer voorbij gekomen zijn, en de gesprekken met het publiek zijn afgerond, krijgen alle aanwezigen een dagvaarding op hun tafeltje. De deelnemers mogen daarop zelf invullen hoe zij denken dat de aanklacht eruit moet gaan zien. Kortom: het wie, wat een waarom van de rechtszaak moet worden gedefinieerd . Aan het eind van de reeks voorstellingen die de komende tijd wordt opgevoerd, worden alle ingevulde formulieren namelijk bestudeerd door juristen en andere experts. Aan de hand daarvan wordt de definitieve aanklacht geformuleerd, en de rechtszaak verder opgebouwd. Onderaan het velletje papier staat een verzoek tot verschijning bij de openbare terechtzitting die later dit jaar zal worden gehouden bij ITA.
