Desinformatie populaire strategie onder radicaal-rechtse populisten: ‘In hun belang om wantrouwen te creëren’
De verspreiding van desinformatie moet volgens UvA-wetenschapper in Computational Science Petter Törnberg niet langer gezien worden als een probleem dat inherent is aan sociale media, maar als een politieke strategie die voornamelijk door radicaal-rechtse populisten wordt ingezet. Dit blijkt uit een studie die Törnberg onlangs uitvoerde.
Voor het onderzoek werden 32 miljoen tweets van politici uit 26 verschillende landen in een periode van zes jaar bekeken. Door na te gaan hoe vaak politici van verschillende ideologische groepen op hun sociale mediakanalen linken naar websites waarvan bekend is dat ze vol staan met onbetrouwbare informatie of complottheorieën, tekende er zich een beeld af waaruit bleek dat het aanhangen van een radicaal-rechtse, populistische ideologie de sterkste voorspeller is van het verspreiden van desinformatie. ‘Alleen bij die specifieke combinatie worden de resultaten significant,’ legt Törnberg uit. ‘Mainstream rechtse partijen vertonen bijvoorbeeld geen grotere kans om desinformatie te verspreiden dan mainstream linkse partijen.’ Ook bij radicaal-linkse populisten werd geen significant effect gevonden.
Wantrouwen
Volgens Törnberg heeft dit waarschijnlijk te maken met het feit dat radicaal-rechtse populisten vaak een anti-establishment en antidemocratisch karakter hebben. ‘Daarom is het in hun belang om wantrouwen te creëren tegen de gevestigde orde, democratische instellingen en de traditionele media. Daardoor ontstaat er een verkeerd geïnformeerd en wantrouwend deel van het electoraat. Die kiezers zijn verweven geraakt met de radicaal-rechtse populistische beweging.’
Op die manier is er een tweestrijd ontstaan tussen de wantrouwen zaaiende radicaal-rechtse populisten aan de ene kant, en de traditionele politieke partijen die het juist opnemen voor de democratische instituties aan de andere kant, zo legt Törnberg uit. ‘Door bijvoorbeeld complottheorieën te verspreiden, ondermijnen radicaal-rechtse populisten het vertrouwen in gevestigde mediaorganisaties. Daardoor neemt het gevoel van een gedeelde werkelijkheid af, dat is in het belang van dat soort partijen.’
‘Want dat gebrek aan vertrouwen in de media en de democratie,’ zegt Törnberg, ‘heeft radicaal-rechtse populisten een enorme boost gegeven. Het podium dat ze daardoor hebben gekregen, gebruiken die politici nu om dit wantrouwen vervolgens eigenhandig verder te stimuleren en aan te wakkeren. Hiermee creëren zij een negatieve cyclus die zichzelf versterkt. Er ontstaat dus een soort feedbackloop.’
Donald Trump
De recente verkiezingsoverwinning van Donald Trump laat volgens Törnberg zien hoe de opkomst van radicaal-rechts populisme is gelinkt aan de opkomst van desinformatie. De parallel aan elkaar lopende ontwikkelingen zouden volgens hem twee kanten van dezelfde medaille zijn. ‘In zekere zin is het verspreiden van desinformatie een uitdrukking van deze politieke beweging. Trump is tegelijkertijd de belichaming van radicaal-rechts populisme én de belichaming van de groeiende rol die desinformatie is gaan spelen. Uit het onderzoek is nu dan ook gebleken dat desinformatie geen universeel gevolg is van het gebruik van sociale media, maar een politieke strategie die heel duidelijk verweven is met de radicaal-rechtse populistenbeweging.’
De verspreiding van desinformatie mag dan geen inherente eigenschap van sociale media zijn, toch spelen de eigenaren van de grote platforms als X en Meta wel degelijk een grote rol in dit verhaal, meent Törnberg. ‘Luister naar de toespraak die Zuckerberg gaf over het afschaffen van de factcheckers bij Meta. Hij doet het voorkomen alsof dit een politiek neutrale keuze is geweest, maar dat is het natuurlijk niet. Desinformatie is een machtig, politiek wapen van radicaal-rechts. Nu zij aan de macht komen in de Verenigde Staten buigt Meta door de knieën en passen ze hun beleid aan. Hierdoor wordt Trump in staat gesteld om zich eenvoudiger met deze krachtige strategie te bewapenen.’
Geen gatekeepers
Toch beperkt dit probleem zich niet tot de sociale media, zo onderstreept Törnberg. ‘Uit onderzoek blijkt dat ook traditionele media een belangrijke rol spelen in de verspreiding van desinformatie. In de Verenigde Staten worden mensen bijvoorbeeld veelal blootgesteld aan leugens van Trump via Fox News.’ Maar dat de sociale media het huidige politieke klimaat sterk hebben gevormd, staat vast, zo benadrukt hij. ‘De manier waarop radicaal-rechtse populisten zich manifesteren is verweven met die nieuwe, digitale media. Zij zijn door die context gevormd, en desinformatie is daar een onderdeel van omdat er geen gatekeepers zijn. Zo heeft die groep politici dus vrij baan om in te spelen op het gevoel van wantrouwen dat er binnen de eigen gelederen heerst jegens de democratische instituties.’
