Propria Cures reageert op conflict met UvA-bestuur: ‘Aan satire zit geen grens’
Het satirisch studentenblad Propria Cures - in de volksmond PC - leeft al een jaar lang in onmin met de UvA. De universiteit wil het blad niet meer op de campussen hebben. Wat is er gebeurd en wat betekent dit voor het oudste studentenblad van Nederland?
‘Gezocht,’ kopte de voorpagina van studentenblad Propria Cures (PC) in februari 2024. Daaronder een zwart-wit foto van een bibliotheekmedewerker met als onderkop haar volledige naam en het woord ‘Krantendief’. De bibliotheekmedewerker zou stelselmatig PC’s uit de rekken hebben verwijderd, beweren de PC-redacteuren. In het stuk wordt ze onder meer een ‘wandelende pot niveacrème’ en ‘klant van Adolf Hitlers kapper’ genoemd.
Dit is een van de ‘incidenten’ waardoor het oudste studentenblad van Nederland, dat zich als literair-satirisch profileert, nu al een jaar lang in onmin leeft met de UvA. Voor de UvA is de maat vol, berichtte Het Parool afgelopen weekend. ‘De papieren versie van PC is niet meer verkrijgbaar op UvA-locaties,’ laat een UvA-persvoorlichter weten. ‘We zijn niet over een nacht ijs gegaan, maar we zouden als werkgever geen knip voor de neus waard zijn als we niet voor onze collega’s zouden staan.’
Dinsdagavond is de vijfkoppige redactie van Propria Cures bijeen in een verder uitgestorven gebouw in Amsterdam-Noord, vlakbij het IJ. In dit culturele centrum genaamd A-lab houdt PC sinds kort kantoor en zullen ze de komende tijd nachtenlang aan hun tweewekelijkse blad werken. Maar voor die hectiek een aanvang neemt, willen ze graag met Folia spreken over de strubbelingen met de universiteit. Aan het woord zijn redacteuren Maarten van Dorp, Alexandra Philippa en Mats Meeus.
‘De UvA lijkt het al 135 jaar te tolereren dat we de meest verschrikkelijke dingen over minderheden, meerderheden en menselijke tragedies schrijven, maar nu we iemand krantendief hebben genoemd zijn we ineens te ver gegaan,’ aldus PC-redacteur Maarten van Dorp.
Propria Cures profileert zich al sinds de oprichting in 1890 als ‘literair satirisch’ en doet eens in de zoveel tijd de nodige stof opwaaien. Dat gebeurde onder meer na een interview uit 2008 met de anus van Albert Verlinde. De Leidse introductiecommissie vond dat ongepast en besloot daarom de desbetreffende PC uit de tasjes van eerstejaars te halen. De presentator zelf kon er overigens best om lachen.
Hoewel inmiddels al vele bekende Nederlanders door het slijk zijn gehaald in PC, waren in het verleden vaak juist (literaire) schrijvers mikpunt van spot, zoals Leon de Winter en wijlen Harry Mulisch en Joost Zwagerman. Soms leidde dat tot een stevige rel. Berucht is de montagefoto van Leon de Winter in een massagraf, destijds (1992) geplaatst omdat hij zijn Joodse achtergrond ‘te veel zou hebben uitgebuit’. Het kwam de toenmalige redactie op een schadevergoeding van 10.000 euro te staan en een gedwongen rectificatie.
De UvA verwijst ook naar een ander incident, namelijk het bedreigen van een medewerker. In een PC uit 2023 stond de volgende zin: ‘Niks moet, maar wat ons betreft, mag u wel dood.’ Hoe bezien jullie deze opmerking, is dit niet gewoon een doodsbedreiging?
‘Die zin moet binnen de context begrepen worden,’ reageert Van Dorp. ‘De opmerking werd geplaatst in de vaste correspondentenrubriek, waarin de redactie reageert op lezersbrieven en had slechts de lading van een uitlating als “loop naar de maan”. Lees je de context, dan kan je ‘m ook alleen maar zo interpreteren.’ Schertsend: ‘Ik kan het college van bestuur garanderen dat we bij PC geen gewapende tak hebben of zo.’
Waar eindigt voor jullie de grens van satire?
Van Dorp: ‘Nergens. Want als je die grens ergens trekt, dan keur je impliciet alles wat aan de juiste kant van de grens zit, goed. Dus je moet alle kaders loslaten, alles kunnen zeggen. Voor andere bladen is dat weer anders, maar als satirisch blad, waarbij in vrijwel elke zin een grap zit en dus niets echt gewicht draagt, is de vrijheid oneindig.’
Ter illustratie wijst hij op een artikel uit 2023 vol met ‘satirische’ doodsbedreigingen aan het adres van politicus Pieter Omtzigt, geschreven door zijn collega Alexandra Philippa, die nu schuin tegenover hem zit. Dat begint met: ‘Ik ga Pieter Omtzigt vermoorden. Ik ga hem overrijden met een Peugeot 205. Ik ga novitsjok door zijn boerenjongens roeren en boerenjongens door z’n novitsjok.’ Titel van het stuk: ‘Dit is geen grap’.
‘Iedereen snapt dat het een grap is, juist omdát het in Propria Cures staat,’ vervolgt Van Dorp. Naarmate je het stuk leest wordt dat overigens ook snel duidelijk,’ vult Philippa aan.
Omtzigt kon er destijds niet om lachen. Op X (toen nog Twitter) reageerde hij dat hij het ‘geen geslaagde grap’ vond vanwege het klimaat waarin politici veel bedreigd worden. Wat vonden jullie daarvan?
Philippa: ‘Ik blijf erbij, ik vond het wel kunnen.’
Meeus: ‘Het punt is ook dat het nieuws is geworden omdat hij het artikel zelf voor zijn tien-, honderdduizenden volgers heeft gedeeld op Twitter. Daarvoor stond het alleen maar in een blad voor abonnees en UvA-studenten.’
Van Dorp: ‘Wat ik wel waardeer is dat hij gewoon heeft gezegd: geen geslaagde grap, en het er daarna bij heeft gelaten. Hij heeft niet opgeroepen om het blad te verbieden of iets dergelijks.’
Hoe kijken jullie terug op het plaatsen van het artikel ‘Gezocht, Krantendief’ over de UvA-bibliotheekmedewerker?
Meeus: ‘Achteraf hadden we misschien óf de naam óf de foto eruit moeten halen. Zeker omdat het een bibliotheekmedewerker is, en geen schrijver, politicus of presentator van een televisieprogramma. Máár als je tijdschriften van ons gaat weggooien, ben je natuurlijk ook gewoon een beetje een lul. En wie de bal kaatst, kan ‘m terugverwachten.’
Zijn relletjes ook niet juist precies wat jullie willen?
Philippa: ‘Een relletje is goed. Maar een relletje waarbij je niet meer met je blad op de UvA mag liggen, is uitermate vervelend.’
Is dat van invloed op jullie levensvatbaarheid?
‘Niet echt, want we merken dat veel mensen het nog lezen of iets insturen. En we hebben veel abonnees. Het is ook nog op allerlei andere plekken te krijgen, cafés, boekhandels. Het zou natuurlijk kunnen dat het op termijn hierdoor een beetje achteruitgaat, maar dat hebben we nog niet gemerkt. Wel is het laagdrempelige voor studenten nu weg, dat moment dat je even een blaadje uit de kantine van de UB kunt halen.’
‘De tijdschriftbakken waarin PC werd gelegd door redacteuren van het blad zelf, waren ooit bedoeld voor gedrukte UvA-media en Folia dat nu volledig digitaal is. PC hoorde er eigenlijk niet in, maar dat werd gedoogd, totdat PC meerdere malen individuele medewerkers ging beledigen, met naam, toenaam en foto. PC is verschillende keren dringend gevraagd daarmee te stoppen. Sowieso ontmoedigen we het gebruik van prints, flyers etc. al jaren gezien ons duurzaamheidsbeleid De tijdschriftbakken zijn daarom weggehaald.’
Hoe verliep het contact met het UvA-bestuur volgens jullie?
Van Dorp: ‘Stroef. In totaal heeft het contact per mail over en weer een jaar geduurd, zonder dat we een uitnodiging kregen voor een gesprek. Uiteindelijk besloten we maar naar het CvB-uurtje (elke UvA-student of -medewerker kan daarnaartoe gaan en in gesprek treden met het collegebestuur, red.) te gaan en daar voelde het alsof we op audiëntie waren gekomen. We hebben jullie niet verboden, zeiden ze. Maar we hebben jullie een uitzondering gegeven, die we nu intrekken, want in principe is verspreiding van externe bladen op de campus verboden.’
Volgens Van Dorp en Meeus nam vooral collegevoorzitter Edith Hooge veel eigen verantwoordelijkheid in het conflict met Propria Cures en was er bij haar ‘een onderhuidse spanning voelbaar’. Ze vermoeden dat zij er persoonlijk belang bij had om Propria Cures te dwarsbomen, iets wat in strijd zou zijn met de Code goed bestuur Universiteiten van Nederland.
Ze leggen uit: in 2022 kreeg de echtgenoot van Hooge, Lennart Booij, een lucratieve functie aangeboden door burgemeester Femke Halsema als programmadirecteur van de vieringen rondom het 750-jarig bestaan van Amsterdam. Uit een kritisch artikel in Propria Cures bleek dat deze deal in strijd was met de Europese aanbestedingsregels. Gevolg was dat Booij de 125 euro per uur (in een werkweek van 20 uur) die hij voor deze baan zou krijgen, misliep.
Volgens de UvA heeft dit geen enkele rol gespeeld bij de besluitvorming. ‘PC is verschillende keren dringend verzocht te stoppen met het namen/shamen van individuele medewerkers,’ reageert de UvA desgevraagd. ‘Dat is al gebeurd in 2023, toen Hooge hier nog helemaal niet werkte en later ook in maart en april van 2024.’
‘Propria Cures is een satirisch blad maar het beledigen, doxxen en belasteren van medewerkers heeft niets met satire te maken,’ vervolgt een UvA-persvoorlichter. ‘Dat was wat ons betreft grensoverschrijdend. Het raakt collega’s persoonlijk die daar niet om hebben gevraagd en ook niet in een positie zitten die dit zou kunnen rechtvaardigen. Als werkgever is het onze taak deze mensen te beschermen.’
