Studenten en docenten met verblijfsvergunning denken twee keer na voor ze gaan demonstreren
Wel of niet gaan demonstreren? Studenten en medewerkers die op een verblijfsvergunning in Nederland zijn maken zich zorgen dat deelname aan een protest nadelig uit kan pakken. ‘Ik wil niet dat deelname aan een protest, hoe vreedzaam ook, invloed heeft op mijn recht om in Nederland te blijven.’
Toen halverwege november de geplande onderwijsdemonstratie in Utrecht illegaal dreigde te worden, ontstond er onrust onder internationale studenten en medewerkers met een verblijfsvergunning. De burgemeester van Utrecht adviseerde een dag van tevoren het protest af te gelasten vanwege veiligheidsredenen, wat over zou kunnen gaan op een demonstratieverbod.
‘Ik heb getwijfeld of ik moest gaan,’ zegt Hayden Anderson (19), pre-law student aan Amsterdam University College (AUC) uit de Verenigde Staten. Ze is in Nederland op een tijdelijke verblijfsvergunning, die elk jaar moet worden vernieuwd. ‘Ik ben vooral voorzichtig bij informele demonstraties, omdat die illegaal kunnen zijn. En aangezien de demonstratie in Utrecht na het advies van de burgemeester ook dreigde haar legale status te verliezen leek het me niet verstandig.’
Die zorg leeft vooral bij mensen van buiten de EU, zegt Pia Schardt (21), student Liberal Arts and Sciences aan AUC. ‘Als Duitse student voel ik me vrij om deel te nemen aan protesten, omdat ik geen visum nodig heb om in Nederland te blijven. Maar bij vrienden uit India, Zimbabwe of de Verenigde Staten, zie ik die zorgen wel. Zij maken zich serieuze zorgen dat zelfs deelname aan een vreedzaam protest waar ze niets verkeerd doen gevolgen kan hebben voor hun recht om in Nederland te blijven. Dit maakt hen terughoudend om te demonstreren en zelfs als ze meedoen, blijven ze vaak aan de zijlijn om risico’s te vermijden.’
Ook in appgroepen van de onderwijsdemonstratie werd de vraag, of demonstreren met een verblijfsvergunning veilig is, meermaals gesteld. Uiteindelijk verliep het protest in Utrecht vreedzaam en bleef een demonstratieverbod uit. Maar hoe veilig is het eigenlijk om te gaan demonstreren als je een verblijfsvergunning hebt in Nederland?
Misdrijf
Een verblijfsvergunning verlies je niet zomaar, zegt Bas Schotel, universitair docent rechtstheorie. ‘Als je vreedzaam demonstreert en je houdt je aan de regels, dan is er niets aan de hand.’
Een verblijfsvergunning kan alleen worden ingetrokken als de persoon een gevaar vormt voor de openbare orde of nationale veiligheid, vervolgt hij. Daar is sprake van als de persoon door de rechter is veroordeeld voor een misdrijf en bovendien een onvoorwaardelijke gevangenisstraf krijgt opgelegd, een gevangenisstraf die ook daadwerkelijk wordt uitgevoerd.
En zelfs dan moet de gevangenisstraf lang genoeg zijn om een verblijfsvergunning in te kunnen trekken. Daarbij geldt het ‘glijdende schaal’-principe: hoe langer een persoon rechtmatig in Nederland verblijft, hoe hoger de straf moet zijn om tot beëindiging van het verblijfsrecht over te kunnen gaan. Dus stel dat een student minder dan drie jaar in Nederland is dan moet de onvoorwaardelijke gevangenisstraf minimaal 1 dag bedragen.
‘Maar het komt niet zomaar tot een misdrijf,’ zegt Schotel. ‘Zelfs als de burgermeester in Utrecht uiteindelijk was overgegaan tot een demonstratieverbod, dan is het overtreden daarvan nog geen misdrijf,’ citeert hij artikel 443 van het Wetboek van Strafrecht. ‘En dat kan dus niet gebruikt worden als grond om een verblijfsvergunning in te trekken.’
De pro-Palestinademonstraties die vanaf mei plaatsvonden lag dat anders. Daar werd een Spaanse student uiteindelijk veroordeeld omdat hij zich met ‘onnodig geweld’ had verzet tegen zijn arrestatie, een vergrijp dat wel onder de misdrijven valt. Ook werden bij die demonstraties lokalen van de UvA bezet, eveneens een misdrijf waarvoor je veroordeeld kunt worden.
Maar hoe groot is die kans dat een vreedzame demonstratie uitloopt op een misdrijf? Niet groot, zegt Willem Jebbink, de strafrechtadvocaat wiens nummer demonstrerende studenten wel eens op hun arm schrijven. Hij kent geen gevallen waarbij een verblijfsvergunning werd ingetrokken door deelname aan een demonstratie. ‘Je komt pas in gevaar als je een gevaar bent voor de openbare orde. En vreedzaam demonstreren is de openbare orde.’
‘Om op safe te spelen kun je beter niet naar een op voorhand verboden demonstratie gaan,’ vervolgt Jebbink. Al kan ook een toegelaten of getolereerde demonstratie escaleren. Maar de demonstrant krijgen dan altijd de mogelijkheid om de demonstratie te verlaten, volgens Jebbink. ‘Als je op de A12 staat te demonstreren en de burgemeester van Den Haag geeft een vordering om de A12 te verlaten, dan kun je vertrekken. Zolang je niet met stenen gaat gooien of roept dat homo’s dood moeten, bij wijze van spreken, is er geen reden om te worden aangehouden.’
Wel komt het voor dat de politie te makkelijk om identiteitsbewijzen vraagt. Jebbink: ‘Maar als je om principiële redenen besluit je paspoort niet te laten zien, komt het wel eens voor dat je daarvoor beboet wordt. Maar dat is een kleine boete en ik kan me niet voorstellen dat de glijdende schaal daarop van toepassing is.’ Bovendien kun je de zaak voorleggen aan de rechter. ‘De politie vraag vaker dan eens onrechtmatig om een identiteitsbewijs, en die zaken winnen we dan ook.’
Politiek klimaat
Ondanks het feit dat demonsteren alleen in uitzonderlijke gevallen gevolgen kan hebben voor de verblijfsvergunning volgens het Nederlands recht, zijn studenten en medewerkers er toch niet gerust op, ziet politiek socioloog Ladan Rahbari. Studenten met een verblijfsvergunning – die niet met hun naam in Folia willen – vertelden haar dat ze bang zijn dat demonstreren uiteindelijk toch een impact kan hebben op hun profiel als vreemdeling in Nederland.
‘Ze hebben de intentie om in Nederland te blijven werken en uiteindelijk de Nederlands nationaliteit aan te vragen en maken zich zorgen dat in het huidige politieke klimaat elke kleine “misstap” tegen ze gebruikt kan worden.’ Zo stelde BBB eerder dit jaar voor om de visa van buitenlandse studenten in te trekken als ze zich schuldig maakten aan vernielingen. Dat kan dan wel alleen als studenten worden veroordeeld.
Rahbari vroeg studenten en medewerkers via een vragenlijst in Whatsappgroepen ook naar de afwegingen om wel of niet te demonstreren. Op het moment van spreken werd die vragenlijst 25 keer ingevuld. Daaruit bleek dat studenten door hun zorgen vaker afzagen van deelname aan een demonstratie, terwijl bij medewerkers hun zorgen over de bezuinigingen in het hoger onderwijs zwaarder wogen dan de vermeende risico’s om te gaan demonstreren.
Amerikaanse immigratiedienst
Ook vanuit het eigen land kunnen zorgen ontstaan. Zo ontving de Amerikaanse student Hayden Anderson (19) een waarschuwing van de Amerikaanse immigratiedienst om grote bijeenkomsten te vermijden, wat haar zorgen vergrootte. ‘Ik wil niet dat deelname aan een protest, hoe vreedzaam ook, invloed heeft op mijn recht om in Nederland te blijven. Mijn familie woont in Spanje en wij verblijven daar op een werkvisum, dus als er problemen ontstaan, kan dit niet alleen mijn studie beïnvloeden, maar ook het recht van mijn familie om daar te werken en te blijven.’
Daarom is ze terughoudend om deel te nemen aan sommige protesten, ondanks dat ze het vaak wel met de boodschap eens is. Wel neemt ze deel aan sit-ins en andere georganiseerde acties binnen de universiteit. En maandagmiddag heeft ze besloten toch naar het onderwijsprotest op het Malieveld te gaan. ‘Ik geloof echt in het belang van protesteren, vooral wanneer er geen andere manier is om je stem te laten horen.’
