‘Mijn opa werkte bij Shell; ik krijg nu zijn erfenis’
Wat voor effect heeft je familiegeschiedenis op jou als persoon? Dat stond centraal tijdens een speciale workshop over familiegeschiedenis in VOX-POP. Hoe ga je bijvoorbeeld om met een erfenis die indirect afkomstig is van een vervuilend bedrijf, zoals Shell?
De opa van masterstudent stadsgeschiedenis Ole Lechner (24) werkte een groot deel van zijn leven als technicus voor Shell. Hij was vaak ver weg, tot ergernis van zijn vrouw. Het ene moment was hij in de haven van Jakarta, het andere moment werkte hij op een booreiland ergens midden op zee. ‘Ooit voer hij op een rivier in Nigeria. Dat land is overhoopgehaald door Shell,’ vertelt Lechner. ‘Na het overlijden van mijn opa kreeg ik een erfenis. Met de kennis van nu voelt dat enorm wrang, niet alleen als kleinkind, maar ook als beginnend historicus.’
Lechner vertelde het verhaal tijdens een workshop over familiegeschiedenis, gegeven door schrijfster en actrice Dilan Yurdakul, die bovendien UvA-alumnus is. Haar familiegeschiedenis vormt een grote inspiratiebron voor haar theatervoorstellingen en haar onlangs verschenen roman Maskerziel. In het boek beschrijft ze hoe zij als vrouw van Turkse afkomst uit de derde generatie tegen gaten in haar identiteit aanloopt en hoe deze haar hebben gevormd. Tijdens de workshop benadrukte ze het belang van het kennen van je familiegeschiedenis. ‘Niet alleen om dieper te wortelen en je te vereenzelvigen met je eigen identiteit, maar ook om krachtiger in het leven te staan,’ aldus Yurdakul.
Vanwege de tentamenweek en de verlate aankondiging had slechts een handjevol studenten zich aangemeld voor de workshop, waaronder Lechner. ‘Petit comité,’ noemde universitair docent Europese Studies Marleen Rensen het. Zij opende de avond met een korte introductie van Yurdakul, die ook honorary fellow is bij de Faculteit der Geesteswetenschappen sinds september dit jaar. Samen met Rensen en studenten doet Yurdakul onderzoek naar de vertolking van migratie in film en literatuur.
Schrijfopdracht
‘Oké, aan de slag,’ instrueerde Yurdakul. ‘De kraan moet stromen.’ De studenten kregen de opdracht om zelf in te zoomen op hun eigen familiegeschiedenis en deze op te schrijven. Specifiek moesten ze in de voetsporen treden van een familielid en invulling geven aan diens ervaring(en). ‘Dat kan een situatie zijn, of een punt waarop die persoon een beslissing heeft moeten nemen,’ legde Yurdakul uit. ‘Meestal is dat het eerste wat in je opkomt. Gebruik daarbij je intuïtie.’
De studenten kregen twintig minuten de tijd. Een rustig muziekje werd opgezet en enkele aanwezigen gingen naar buiten om een sigaretje te roken. Anderen begonnen direct met schrijven.
Artikel gaat verder na de afbeelding.
Opa’s Erfenis
‘Wie durft hier te zitten en zijn verhaal voor te lezen?’ onderbrak Yurdakul de flow van de studenten. Er werd terughoudend gereageerd, maar Lechner was bereid het spits af te bijten. Lechner ging op de trap zitten en begon met voorlezen:
‘“Ik heb er genoeg van,” zegt oma. “Dirk – opa van Lechner – zit aldoor te mopperen en te zeuren tegen mij. Waar heb ik dat aan verdiend? Hij ziet niet in wat ik heb moeten opgeven voor de zorg van onze kinderen. Bijvoorbeeld de studie geschiedenis die ik graag had willen doen. Wat ik wel niet voor hem heb opgeofferd zodat hij weg kon, naar Jakarta, Nigeria of ergens anders ver weg. Soms – nu hij gepensioneerd is – denk ik dat hij met zijn hoofd nog steeds in de machinekamer zit van de olietankers die hij voer. Dat hij door het lawaai van scheepsmotoren niet meer naar me kan luisteren.”’
Iedereen luisterde met bewondering naar de afronding van Lechner’s verhaal. Yurdakul gaf naderhand tips over opbouw en structuur, maar vroeg daarna door naar Lechner's opa: ‘Voor wie werkte hij?’ Lechner: ‘Shell.’
‘Onlangs heb ik een erfenis van hem gekregen,’ vervolgde Lechner. ‘Met de kennis van nu voelt dat heel ongemakkelijk.’ Yurdakul: ‘Precies dit element zou je kunnen uitvergroten om een stem te geven aan de invloed van Shell op het persoonlijke leven: een kleinkind die geschiedenis gaat studeren, een studie die oma graag had willen doen maar moest laten voor de kinderen en het werk van haar man, die vervolgens een erfenis voor jou achterlaat die, in het licht van de tijd, controversieel lijkt: een intergenerationeel conflict beïnvloed door Shell.’
Yurdakul zag er meteen een voorstelling in: ‘Heb je er weleens over nagedacht iets met het verhaal te doen?’ Lechner: ‘Het is een bijzonder verhaal met veel zwarte randjes. Ik wil daar wel eens induiken.’ Yurdakul: ‘Je mag me mailen.’
Na Lechner volgden de andere studenten. Ook docent Marleen Rensen vertelde kort iets over haar familiegeschiedenis: ‘Mensen vroegen vaak aan mijn oma: hoe heb je dat gedaan, twaalf kinderen? Dan zei zij: nou dat valt wel mee, ze kwamen niet tegelijk.’
Wat is nu het belang van het kennen van dit soort persoonlijke verhalen? Met die vraag rondde Yurdakul en Rensen de avond af. Volgens Rensen is de onpartijdige, zakelijke en objectieve manier van schrijven op de universiteit niet altijd de beste manier om verhalen te vertellen aan een groter publiek. ‘Het zijn vaak de persoonlijke verhalen, de stemmen waarmee men zich kan verbinden, die blijven hangen.’ Daar valt veel van te leren voegt Yurdakul toe: ‘Door onderwerpen vanuit een persoonlijke invalshoek te bekijken, leren we misschien nog beter de wereld om ons heen te begrijpen, en bovenal onszelf.’
