Wat is er gebeurd, wie zijn de demonstranten en hoe nu verder?
Na een onrustige week met demonstraties werd dinsdagavond het Binnengasthuisterrein van de UvA bezet. De demonstranten willen dat hun universiteit de banden met Israël verbreekt. Vijf vragen over de situatie nu en die van afgelopen week.
Wat is er precies gebeurd?
Studenten en medewerkers van de UvA, Vrije Universiteit en het Amsterdam University College (AUC) hebben maandagmiddag het veldje bij de Roeterseilandcampus (REC) – ook wel ‘Roetersweiland’ genoemd – bezet met tientallen tenten. Ze eisten dat de UvA transparantie gaf over banden met Israëlische instituties en bedrijven, dat de universiteit die banden zou verbreken en dat het bestuur zich zou uitspreken over de situatie in Gaza. Die avond vroeg de UvA de demonstranten meerdere keren te vertrekken. Ook ontstond kortstondig opschudding door tegendemonstranten.
Om drie uur ‘s nachts ontruimde de ME het protestkamp wegens erfvredebreuk na overleg van de politie, het OM en de gemeente. Volgens de politie was de situatie onveilig: door barricaden konden hulpdiensten het terrein niet betreden. Bovendien kreeg de bezetting volgens de politie een ‘gewelddadig karakter’ doordat bezetters massaal stenen uit de grond haalden. Honderdveertig demonstranten zijn aangehouden.
Na de situatie op Roeterseiland kondigden medewerkers dinsdagmiddag een ‘solidariteitsdemonstratie’ aan. Rond 16.00 uur verzamelden zich ruim duizend mensen op de Roetersstraat waar werd gespeeched en leuzen werden gescandeerd. ‘We moeten als gehele academische community, studenten, hoogleraren en andere medewerkers, niet accepteren dat de universiteit politie toelaat op campus en onze mensenrechten in het gedrang brengt,’ aldus een van de sprekers. Na enkele uren transformeerde de demonstratie in een vredige protestmars richting de binnenstad. Daar bezetten zo’n paar honderd demonstranten om 18.30 uur de voormalige Academische Club op het Binnengasthuisterrein (BG), waar ze verschillende barricades bouwden.
De UvA deed geen aangifte en stelde woensdagochtend met demonstranten in gesprek te willen gaan. De nacht verliep rustig.
De UvA heeft inmiddels laten weten dat de bezetting van BG-4 en de Oudemanhuispoort heeft geleid tot ‘aanzienlijke schade’. Dat was ook een van de redenen waarom er werd besloten woensdag eind van de middag te gaan beginnen met ontruimen. Zo rond 17.00 uur begon de ME met het omwerpen van de barricades en het arresteren van studenten. Daarbij werden ook klappen uitgedeeld. Het bleef nog lang onrustig in de stad, nadat de demonstranten op andere plekken weer samenkwamen. Er zijn 32 aanhoudingen verricht in totaal voor openlijke geweldpleging, vernieling, mishandeling en opruiing.
Wie zijn de demonstranten precies?
De organisatie van de demonstratie bestaat uit studenten en medewerkers van de UvA, het Amsterdam University College (AUC) en de Vrije Universiteit. Er zijn twee studentengroepen bij betrokken: Students for Justice in Palestine, een collectief van Amsterdamse studenten (bijna 6.000 volgers op Instagram) en AUFree Palestine van AUC-studenten (ruim 1.500 volgers). Via sociale media bereiken deze groepen weer andere groepen, zoals Dutch Scholars for Palestine, een netwerk van medewerkers uit de academische en culturele sector, en XR Justice Now!, een tak van Extinction Rebellion die zich bezighoudt met klimaatrechtvaardigheid.
De UvA stelde eerder dat ook veel mensen van buiten de universiteiten deelnamen aan de demonstraties.
De demonstranten eisen dat de UvA transparant is over haar banden met Israëlische instituties en bedrijven. Het gaat daarbij om onderwijsinstellingen, evenals om bedrijven die zouden profiteren van genocide, apartheid en de ‘uitbuiting van het Palestijnse volk en hun land’. Daarnaast willen de demonstranten dat de universiteit alle academische samenwerkingsbanden en contracten verbreekt met Israëlische instellingen ‘die deelnemen of bijdragen aan genocide, apartheid en koloniaal geweld’. Bovendien willen ze dat de UvA zich uitspreekt over de situatie in Gaza.
(Tekst gaat verder onder de afbeelding.)
Hoe reageert de UvA?
Al langer klinkt kritiek op het UvA-bestuur wegens het al dan niet innemen van een duidelijk standpunt rondom de Israël-Hamas-oorlog. De universiteit liet in oktober nadrukkelijk weten bijeenkomsten over dit onderwerp, onder andere van het Central Diversity Office, te faciliteren. ‘Als academische gemeenschap hebben wij samen een verantwoordelijkheid om ervoor te zorgen dat analyse en dialoog op een respectvolle, inclusieve en pluralistische manier verlopen’, aldus een persbericht. Verder zei de universiteit ‘geen stelling’ te willen nemen. ‘Onze universiteit moet een thuis bieden voor debat en kritiek, binnen de afgesproken regels, en kan die functie niet goed vervullen als we als organisatie zelf een uitdrukkelijk standpunt in zouden nemen.’
Maar protest hield aan: zo betoogde een groep van 24 wetenschappers in februari dat de UvA een standpunt moest innemen (‘De ondraaglijke lichtheid van UvA’s neutraliteit’), zeker gezien de universiteit dat ook had gedaan bij de Oekraïne-oorlog, en vonden pro-Palestina-demonstraties plaats op de Roeterseilandbrug en in de Oudemanhuispoort.
Na de start van het protest op het Roeterseiland van afgelopen maandag heeft de UvA een overzicht op de website gepubliceerd van samenwerkingen met Israëlische inbreng. De UvA wilde daarmee een eis van de bezetters inwilligen, en ook de Centrale Studentenraad zou hier al eerder om gevraagd hebben. De universiteit nodigde UvA-studenten en -medewerkers ook uit om in gesprek te gaan.
Dit gesprek heeft woensdagochtend plaatsgevonden, waarna is besloten tot een tweede gesprek – volgens de UvA om ‘betrokken partijen tijd te geven na te denken over de gemaakte voorstellen’. Het bestuur schrijft verder in een verklaring dat het ‘voeren van gesprek de oplossing blijft, ook op momenten waarin we op gespannen voet leven met elkaar op de campus’. Uit het gesprek kwam uiteindelijk geen vruchtbare oplossing.
Hoe gaat het verder?
Demonstrant en UvA-geschiedenisstudent Carlos van Eck, lid van de delegatie die met het UvA-bestuur in gesprek gaat, liet eerder weten dat de demonstratie zal doorgaan ‘tot de universiteit de eisen heeft ingewilligd’. ‘Wij hopen ook dat we niet drie weken of langer hoeven te blijven’, zei hij. ‘Er vindt nú een genocide plaats in Gaza. De UvA kan alsnog moreel leiderschap laten zien door als eerste universiteit in Nederland de banden met Israël publiekelijk te breken. Eerder gaan we niet weg.’ Van Eck zegt, net als de UvA, ook voorstander te zijn van constructieve gesprekken. ‘Maar die gesprekken gaan eerder over hoe en wanneer de banden gebroken worden, dan over een compromis.’ Van Eck verwachtte dat studenten en medewerkers ‘alleen maar kwader’ worden als de demonstratie opnieuw zal worden ontruimd. ‘Dat zal ongetwijfeld leiden tot een groei van de protestbeweging.’ Dat universiteiten wellicht niet zo snel uit allerlei samenwerkingsverbanden kunnen stappen, wuifde hij weg. ‘Bij de start van de oorlog in Oekraïne zijn ook de banden met Russische instellingen bevroren.’
(Tekst gaat verder onder de afbeelding.)
Hoe reageert de politiek hierop?
Vanuit Den Haag wordt door meerdere partijen kritisch gekeken naar de Pro-Palestina-protesten. Demissionair minister Dijkgraaf van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap benadrukt dat op onderwijsinstellingen geen plek is voor intimidatie, geweld of vernieling. ‘Universiteiten moeten een veilige plek zijn voor iedereen,’ aldus Dijkgraaf tegen de NOS. ‘Het is heel belangrijk dat de stemmen van studenten en docenten gehoord worden en dat niet externe mensen deze protesten kapen en gewelddadig maken.’
Woensdag reageerden ook PVV-leider Wilders en BBB-leider Caroline van der Plas op de demonstratie. ‘Ik vind het verschrikkelijk’, zei Wilders. ‘Het is goed dat er wordt opgetreden. Hoe eerder, hoe harder, hoe vaker, hoe beter.’
Van der Plas zegt dat ‘niets mis is met demonstraties’, ‘maar wat daar gebeurt, is complete anarchie. Hele straten worden uit elkaar gehaald en er wordt van alles geblokkeerd. Dit gaat mij allemaal veel te ver.’ Afgelopen maandag vroeg Van der Plas nog een Kamerdebat aan naar aanleiding van 'gewelddadigheden en het belemmeren van de media’ tijdens het Roeterseilandprotest.
Inmiddels heeft ook premier Rutte gereageerd op de geweldadigheden op en rond de UvA. Op X schrijft hij dat de gebeurtenissen ‘duidelijk over grenzen heen’ zijn gegaan. ‘Demonstreren mag. Altijd. Maar geweld gebruiken tegen de politie en vernielingen aanrichten mag nooit. Stop daarmee,’ aldus de premier. Ook schrijft Rutte dat de schuld voor het geweld in Gaza ‘steeds vaker en met steeds hardere woorden in de schoenen wordt geschoven van Joodse Nederlanders. Onterecht!’ Hij noemt het een vorm van antisemitisme die moet worden bestreden. ‘Niet zwijgen, niet wegkijken.’
Vrijdag houdt de Amsterdamse gemeenteraad een spoeddebat naar aanleiding van de protesten op de UvA. Oppositiepartijen tonen zich kritisch over de ruimte die de demonstranten krijgen en het gebrek aan politiecapaciteit. Burgemeester Femke Halsema zal daarbij aanwezig zijn.
