Duizenden Joden kwamen na oorlog in migrantenkampen op Cyprus terecht: ‘Enorm cynisch’
Na de Tweede Wereldoorlog vertrokken tienduizenden Joodse emigranten naar Brits Palestina. Geconfronteerd met de enorme migratiestroom zagen de Britten maar één oplossing: op het tevens Britse Cyprus kwamen duizenden Joodse migranten opnieuw in kampen terecht. Twee UvA-onderzoekers schreven een boek over één van hen. ‘Die migratiecrisis komt overeen met de situatie nu.’
Het is 17 september 1947. De Joodse Amsterdammer Emile Pimentel zit alleen in een kamp op Cyprus. Hij had in de oorlog als onderduiker gedroomd van een einde aan zijn gevangenschap, een nieuw bestaan met zijn vriendengroep in Israël en een huwelijk in het beloofde land. In plaats daarvan is Emile net als vele Joodse emigranten door de Britten vastgezet in een immigrantenkamp, heeft hij ruzie met zijn vrienden die terug naar Nederland willen en schrijft een oude vriend een affaire te hebben gehad met zijn verloofde. ‘Daar zat hij voor zijn tent, elke dag in eenzaamheid te lezen. Hij kon tragische karakters in de kampen alleen nog maar met personages uit zijn boeken als Wuthering Heights of Dorian Gray vergelijken. Hij isoleerde zichzelf verder compleet.’
Zo beschrijven literatuurwetenschapper Frans Blom en letterkundige Vivian Beekman de situatie van wijlen Emile Pimentel. Samen schreven zij het boek Het land achter de zee over Emile Pimentel en de asielzoekerskampen van Joodse immigranten op Cyprus. Daar werden na de oorlog door de Britten meer dan 53.000 Joden geïnterneerd.
Kampen op Cyprus
‘Ik wist niks van die vluchtelingenkampen op Cyprus’, vertelt voormalig UvA-student Beekman, die haar scriptie over Emile Pimentel schreef bij Blom. ‘Op een dag werd ik benaderd door een Joodse instelling of ik interesse had in maar liefst zestien dozen met schriften van ene Emile Pimentel, een naar Israël geëmigreerde Nederlander’, verklaart UvA-docent Blom over de totstandkoming. Blom geeft op dat moment een vak over het verwerken van primaire bronnen in literatuur en had wel interesse. ‘Niet veel later stonden Eitan Pimentel, Emiles zoon, en zijn kleinkinderen met stapels schriften en brieven voor de deur.’
Een groot deel van de schriften en brieven beschrijven Emiles lange tocht van Nederland naar Palestina. Samen met Beekman besluit Blom tot onderzoek, een boek en een reis naar Cyprus en Israël. Eerst bezoeken ze de overblijfselen van de interneringskampen op Cyprus. ‘Overal viel ons het prikkeldraad op’, zegt Blom. Nu ook het teken van de gespannen grens van het Turkse en Griekse gedeelte van het eiland.
Met een Cypriotische historicus, die hen alleen even kort te word kan staan omdat de trip precies tijdens Orthodox Pasen is gepland, bezoeken de twee onderzoekers de kampen waar Joodse migranten enkele jaren werden vastgezet. ‘We stonden precies op de oude kampen aan de kust, staarden naar het land achter de zee en voelden wat Emile ooit had gedroomd’, vervolgt Blom.
Gelukszoekers
In 1946, na de Jodenvervolging en Emiles eenzame jaren van onderduiking, vertrekt Emile net als duizenden anderen naar Palestina. Ze dromen van een nieuw land in het Britse mandaatgebied, dat het Verenigd Koninkrijk in 1948 gepland heeft terug te geven aan de lokale (veelal Arabische) bevolking, legt Beekman uit. In overeenstemming met de na de oorlog opgerichte Verenigde Naties maakt de Britse regering een plek vrij voor de vele Joden die na de Holocaust weg uit Europa willen.
Om conflict met de Arabische bevolking te beperken worden er per maand maximaal 1500 inreisvisa verstrekt. ‘De rest die toch probeert binnen te komen, wordt naar kampen op het dan Britse Cyprus gebracht. Enorm cynisch natuurlijk dat Joodse mensen nu nota bene door hun bevrijders weer in kampen worden opgesloten,’ vindt Blom.
Migratiecrisis
‘Het komt natuurlijk overeen met de situatie nu’, verwijst Blom naar de migratiecrisis in Europa. Want ook in 1946-1949 wacht een kustwacht op overgeladen boten met illegale immigranten (op Emiles schip zitten 2600 man op een schip met een capaciteit van 1500), die dan via een Franse hosselaar op een boot zijn gezet. Daarnaast leidt de confrontatie met de asielzoekers regelmatig tot confrontaties (bij Emiles onderschepping komen meerdere opvarenden om) en worden de bootvluchtelingen in overladen kampen op eilanden vastgezet. Blom stelt: ‘In de kampen op Cyprus brak zelfs regelmatig brand uit, zoals ook gebeurde in het kamp Moira op het Griekse eiland Lesbos.’
Want de omstandigheden waren erbarmelijk op Cyprus, benadrukt Beekman. ‘We lezen dat Emile weinig te eten krijgt, dat er amper water beschikbaar is, ondanks de aanhoudende hitte. Er ontstaan zodoende regelmatig spanningen. De immigranten komen immers vanuit heel Europa en kunnen hooguit soms wat Jiddisch. Alleen de Nederlandse vriendengroep spreekt een beetje Engels.’
Israël
‘Maar Emile wilde toch altijd bij de psychische gesteldheid van anderen helpen, ook in het vluchtelingenkamp. Dat zien we bijvoorbeeld bij zijn liefde voor een getraumatiseerd Hongaarse jonge vrouw waar hij verliefd op werd. Die psychologische zorg zagen we ook heel erg terug bij zijn kleinzoon Uri, die nu hulpverlener is, hè?’, vraagt Blom aan Beekman. Ze antwoordt bevestigend. In hun ‘bijzondere’ vervolgreis naar Israël, het land dat in 1948 door de in Palestina aanwezige Joden werd uitgeroepen, ontmoeten ze immers ook Emiles familie in Tel Aviv.
Daarna reizen ze af naar Eilat, nu een moderne Israëlische kuststad aan de Rode Zee, ooit het plaatsje waar Emile met twintig andere pioniers en zijn echtgenote Dodi na hun vrijlating uit Cyprus een nieuw leven begon. ‘De oud-curator van het lokale museum- geniale kerel met zo’n grote cowboyhoed op- had Emile nog persoonlijk gekend en leidde ons naar het hotelletje dat Emile ooit was begonnen’, lacht Blom. Op een grote parkeerplaats tussen enorme flats staat Emiles lemen kantoortje nog. Blom glimlacht: ‘Net als zijn huisje nu hield Emile eenzaam stand tussen alle ellende.’
Donderdag 18 april om 20.00 uur presenteren Vivian Beekman en Frans Blom hun boek ‘Het land achter de zee’ in Spui25. Samen met andere experts spreken zij over Emile Pimentel en de Joodse migratie naar Palestina.
