UvA-gebouwen | Een Aula in de Oude Lutherse Kerk: een huwelijk tussen kerk en universiteit

Academisch theater
Waarom de universiteit haar oog op de Oude Lutherse Kerk liet vallen, is niet duidelijk. Wel beschikt de kerk over een bijzonder goede akoestiek en drie imponerende galerijen, gesteund op Toscaanse, Dorische en Ionische pilaren die uitkijken op een podium met een preekgestoelte uit 1640.

‘Deze plek nodigt meer uit tot academisch theater dan de intiemere Agnietenkapel,’ vertelt Annelies Dijkstra, die sinds 2004 als pedel en afdelingshoofd bij Bureau van de rector verantwoordelijk is voor alle academische plechtigheden aan de UvA. ‘Denk bijvoorbeeld aan vieringen zoals de opening van het Academisch Jaar en de Dies Natalis waarbij alle hoogleraren in toga verschijnen.’

Toch was er rond de eeuwwisseling opnieuw ruimtegebrek in de Aula. Alle academische plechtigheden, promoties, oraties, afscheidscolleges maar ook diplomaceremonies en openingen van congressen, vonden er plaats. Vanaf 2007 werd daarom het gros van de promoties verplaatst naar de kleinere Agnietenkapel, wat de druk op de Aula aanzienlijk verlichtte. Zo’n tachtig procent van de jaarlijks bijna zeshonderd promoties aan de UvA vindt daar nu plaats.

Eschergebouw
De Oude Lutherse Kerk werd gebouwd op de plek waar vroeger zeven pakhuizen stonden. Om die reden is de plattegrond van de kerk dan ook van een ongebruikelijke vorm en is er een merkwaardig binnenplaatsje te bewonderen wanneer men de galerijen beklimt. Ook is het gebouw via de togakleedkamer verbonden met academisch centrum SPUI25 en via de domineesgang evenwijdig aan de Aula verbonden met de Doelenzaal in de Universiteitsbibliotheek. Dijkstra: ‘Ik noem het ook wel het Eschergebouw. Als je niet oppast, raak je enorm de weg kwijt.’

In 1925 was de fundering door haar beste tijd heen en begon de kerk te verzakken. Aannemersbedrijf A. A. Kok herstelde de fundering en ruimde daarbij gelijk de graven die tot dan toe onder de kerkvloer lagen. Begin jaren tachtig was het dak aan de beurt dat door houtrot dreigde in te storten. Aannemer J. Kneppers slaagde erin het dak te herstellen door de gehele kap op te tillen met steunbalken en de dragende kolommen volledig te vervangen. Bij die operatie werd in opdracht van de UvA ook vloerverwarming geplaatst en werden de kerkbanken vervangen door klapstoelen met een schrijfplank. Helemaal recht is de kerk nooit meer geworden, dat is nog steeds goed te zien aan de golvende galerijen. Ook kreeg de kerk op advies van Monumentenzorg tijdens die restauratie weer de kleuren uit 1774: de grijze Bentheimer zandsteen voor de pilaren en het houtwerk en het Berlijns blauw voor het dak.

Daarnaast werden er enkele vertrekken bij elkaar gevoegd om ruimte te maken voor het interieur van de Tetterodebibliotheek. Die bibliotheek, voorheen gevestigd aan de Da Costakade, herbergt een van de grootste typografische verzamelingen in Europa van de letterzetterij van Nicolaas Tetterode. De collectie bestaat uit boeken, tijdschriften, portretten, prenten, maar ook letterproeven en loden letterstaafjes en is nu in het bezit van Bijzondere Collecties van het Allard Pierson.

De stoel van de rector
Naast de Tetterodebibliotheek is de senaatszaal, de ruimte waar de promotiecommissie haar eindoordeel velt en die door de Evangelische Lutherse Gemeente nog steeds als trouwzaal wordt gebruikt. De ruimte is bekleed is met portretten van voornamelijk oude, grijze mannen, die zowel voorzitter van het College van Bestuur als de rector van de universiteit zijn geweest, twee functies die inmiddels niet meer gecombineerd worden aan de UvA.

Opvallend in de senaatszaal is de rectorsstoel, een houten stoel met borduurwerk die de UvA ooit cadeau kreeg van het Amsterdamsch Studenten Corps. Het A.S.C. / A.V.S.V. kwam in de jaren zestig namelijk geregeld in de Oude Lutherse Kerk, die ze gebruikte ter gelegenheid van lustra en voor de afsluiting van ontgroeningen. Mevrouw C. E. Blankevoort-van Zadel die koster was in de Lutherse Kerk tussen 1964 en 1975 vertelt erover in het boek De Lutheranen in Amsterdam (1588-1988). ‘[De ontgroening] gebeurde dan op zaterdag - daar waren we natuurlijk niet bij, maar na afloop vonden we van alles in de trouwzaal, een heleboel rommel soms.’

(tekst gaat verder onder de afbeelding)

Tijdens de bezetting van het Maagdenhuis in 1969 stuitte de koster op een zondagochtend op slapende studenten in de gangen en in de trouwzaal. ‘Ze hadden een loopplank gemaakt éénhoog tussen ons gebouw en het Maagdenhuis, over de Handboogstraat. Als wij kwamen voor de kerkdienst gingen de studenten weg over die plank, totdat de dienst was afgelopen. De kerk hebben ze intact gelaten voor zover ik me herinner.’

Een portret in de senaatszaal herinnert aan die Maagdenhuisbezetting. Op de voorgrond staat Dymph van den Boom afgebeeld, de enige vrouwelijke rector in de senaatszaal, op de achtergrond de studenten tijdens de Maagdenhuisbezetting van 2015.

‘Over dat portret zijn altijd vragen,’ vertelt Dijkstra. ‘Het geeft te denken dat een rector die zelf deel uitmaakte van het universiteitsbestuur waar de protesten zich tegen keerde, zich met de bezettingen profileert. Tegelijkertijd is ze er wel in geslaagd voor iets te kiezen dat altijd stof tot discussie geeft.’

Binnenkort is Van den Boom niet meer de enige vrouw in de senaatszaal maar komt aftredend bestuursvoorzitter Geert ten Dam haar vergezellen, die voor de komst van Peter-Paul Verbeek ook het rectorschap voor korte tijd waarnam.

Verlengd
Alhoewel de Aula in de Oude Lutherse Kerk ooit tijdelijk bedoeld was, ziet het ernaar uit dat de UvA voorlopig nog wel even zal blijven. Grootse plannen om alle gebouwen aan Het Singel af te stoten en de UvA weer te centreren in het universiteitskwartier met een nieuwe Aula in de Oudemanhuispoort, bleken te duur in 2021. Het contract met de Lutheranen is toen weer voor vijf jaar verlengd, tot 2026. ‘En het zal daarna wel weer verlengd worden,’ denkt Dijkstra. ‘Als er andere plannen waren geweest, hadden we dat nu wel geweten.’