‘Er is veel ontevredenheid in de samenleving, dan zijn Joden één van de oudste zondebokken’
Het antisemitisme neemt toe, ook al voor Hamas op 7 oktober delen van Israël aanviel, ziet UvA- en CIDI-onderzoeker Hans Wallage. Hij waarschuwt voor de gevolgen. ‘Er heerst angst onder Joodse mensen.’
‘De gebeurtenissen na 7 oktober waren hooguit een katalysator voor het antisemitisme in Nederland’, stelt UvA-historicus Hans Wallage. De onderzoeker is tevens verbonden aan het CIDI (Centrum Informatie en Documentatie Israël), dat volgende week zijn antisemitisme-incidenten van 2023 in een rapport publiceert. ‘We zagen antisemitisme al groeien vóór de oorlog in Gaza. Veel meldingen laten daarbij vooral de angst zien die heerst onder Joodse mensen.’
Lenny Kuhr
De discussie over specifieke incidenten van de afgelopen tijd, zoals ook de demonstraties bij het Holocaust Museum tegen de Israëlische president Herzog en bedreigingen aan het huis van familieleden van in Israël dienende militairen, vindt Wallage echter een stuk ingewikkelder dan nu vaak wordt voorgesteld in de media. ‘Vele meldingen spelen zich ook buiten deze gebeurtenissen in het nieuws af. Dikwijls mis ik bij die grote incidenten juist de nuance over of iets wel of niet antisemitisme is, op sociale media maar óók in opiniestukken in kranten.’
‘De grenzen tussen antisemitisme en antizionisme verschuiven door de tijd heen. Antisemitisme kan een breed begrip zijn. Als je iemand aansprakelijk stelt voor wat er in Israël gebeurt simpelweg omdat diegene Joods is dan spreek je van antisemitisme, maar als diegene iets crus heeft gezegd over Israël kan je dat weer anders interpreteren’, legt Wallage uit. De termen worden volgens de UvA-onderzoeker daarbij helaas soms ongepast gebruikt. ‘Dan weer grijpt iemand veel te snel naar de antisemitismekaart, maar net zo goed worden opmerkingen met een duidelijke antisemitische tendens snel weggeschoven met: ‘Ja, maar het was kritiek op Israël’’.
Hogeschool Utrecht
Wallage had zelf ook last van de gepolariseerde discussie. In januari werd zijn gastcollege over de holocaust aan de Hogeschool Utrecht uitgesteld, omdat er sprake was van een bedreigende situatie. ‘Er was vooral kritiek op het CIDI’, legt de docent uit. Wallages werkgever is namelijk tevens belangenorganisatie van Israël. ‘Maar het informatiecentrum over Israël heeft een andere tak van onderzoekers dan de antisemitismetak van het CIDI. Dat zijn twee compleet gescheiden afdelingen. De andere onderzoekers zeg ik hooguit even gedag in de gang.’ De UvA-docent vond dat het onderwerp, de holocaust en antisemitisme, koste wat het kost moest worden besproken en dus vond het gastcollege afgelopen maart alsnog plaats. ‘Maar toch gek om college te geven met beveiligers in de zaal.’
Volgens Wallage is onderwijs sowieso het beste middel tegen het groeiende antisemitisme. ‘Gewoon lessen aan kinderen over de Holocaust, maar ook over hoe de Joodse geschiedenis is verbonden met de Nederlandse identiteit. Denk bijvoorbeeld aan woorden als ‘gabber’, ‘mokum’ en ‘jatten’ of Joodse eettradities als lekkerbekjes, zilveruitjes en de oliebol.’
‘Antisemitisme’ wordt gezien als haat tegen Joden in het algemeen en is strafbaar. ‘Antizionisme’ is daarentegen alleen gericht tegen de beweging die Joden een eigen land wil geven, stelt UvA-hoogleraar Bart Wallet. Antizionisme is een vrij brede term volgens Hans Wallage. Zowel een groot Israël, zonder vrij Palestina, als de vrederige twee-statenoplossing, met een onafhankelijk Palestina en een onafhankelijk Israël, zouden immers onder zionisme kunnen vallen. De term ‘antizionisme’ overlapt tevens vaak met ‘anti-Israël’ zijn, wat zich meer specifiek richt tegen de huidige Israëlische regering.
X
Naast onderwijs, moet de overheid volgens Wallage zorgen dat social mediaplatforms, zoals X en TikTok, veel beter worden gemonitord op antisemitische berichten. ‘Het is bewezen dat de jeugd daar enorm door wordt beïnvloedt. De politiek moet er zo snel mogelijk voor zorgen dat er genoeg wetgeving is om zulke platforms daarop aan te pakken.’ Het al jaren groeiend aantal meldingen antisemitisme is volgens de historicus te wijten aan de polarisatie en de complottheorieën over Joden op zulke sociale media. ‘Er is al een tijd veel ontevredenheid in de samenleving, en ja, dan zijn één van de oudste zondebokken de Joden.’
Wallage was zodoende blij met de oproep tot actie tegen antisemitisme van de Tweede Kamer vorige week. ‘Er was gelukkig voldoende genuanceerd onderbouwd waarom de acties tegen Lenny Kuhr antisemitisch waren.’ Maar hij denkt, net als minister-president Rutte afgelopen week, dat de verantwoordelijkheid ook bij de burgers van Nederland ligt. ‘Als je iets ziet gebeuren, spreek je uit tegen antisemitisme en polarisatie. We moeten zij aan zij staan.’
Oorlog
Wallage kijkt dan ook zeer ongerust naar de recente gebeurtenissen in Gaza. ‘Met enorm medeleven met de onschuldige slachtoffers in Gaza. En bij elke Israëlische oorlogsactie absoluut angst voor dientengevolge meer antisemitisme.’ Overdag spit Wallage door meldingen van antisemitisme, in de avond heeft hij het met zijn Joodse familie over de groeiende Jodenhaat. ‘Het trauma bij de Joodse gemeenschap is na de holocaust nog zo groot. Je bent er continu mee bezig. Ik wil gewoon zo graag dat de oorlog zo snel mogelijk over is.’
Op dit moment ziet Wallage de toekomst voor de Joodse gemeenschap echter ‘niet rooskleurig in’. ‘Als het verslag van het CIDI volgende week uitkomt, kun je, net als ik heb gedaan, bij elke melding het mogelijk ‘antisemitische’ karakter checken. Het is zeker dat de polarisatie in de samenleving de positie van de Joodse gemeenschap in Nederland moeilijk maakt. Maar, weet je: We zijn hier en we blijven hier.’
