Russische presidentsverkiezingen: ‘Navalnys weduwe laatste gezicht van hoop’
Dit weekend – te beginnen vandaag – vinden in Rusland presidentsverkiezingen plaats. Wat verwacht hoogleraar en Ruslandspecialist Michael Kemper van de verkiezingen? ‘De enige hoop is Poetins dood.’
‘Alle tegenkandidaten zijn weggestuurd, geëlimineerd of dood. Dus de kans dat er deze Russische presidentsverkiezingen iets verrassends gebeurt, is zeer klein,’ voorspelt hoogleraar Oost-Europese studies Michael Kemper.
Tegenkandidaat Jekaterina Doentsova, die streed voor een ‘menselijk Rusland’, werd uitgesloten van deelname wegens zogenaamde gebreken bij haar kandidaatstelling. De onder jongeren populaire Boris Nadezjdin pleitte voor vrede in de oorlog tegen Oekraïne. Hij werd eveneens gediskwalificeerd.
‘De enige oppositie die de huidige president Vladimir Poetin nog duldt is ‘’systemische oppositie’’. Dat zijn kleine fracties, zoals de oude, communistische partij en de rechtsradicalen, die doorgaans met Poetins regeringspartij meestemmen’, zegt Kemper. Hij schat in dat de door Poetin bestuurde verkiezingscommissie zelf kiest hoeveel procent van de stemmen ze aan de kandidaten van die partijen toebedelen als de stembureaus zijn gesloten.
Zo heeft de Russische leider de afgelopen jaren de politieke oppositie uitgedund. ‘Er zijn niet eens zoveel politieke gevangenen in Rusland. Maar dissidenten krijgen een ontslagbericht van hun werkgever, hun auto staat ineens niet meer voor hun deur of ze worden opgepakt voor “ondervraging”. Zulke bedreigingen blijven je hele leven lang hangen.’
De docent van het vak Poetins Rusland kan zodoende niet zeggen of Poetin net als in 2018 weer zo’n 76 procent van de stemmen zal halen. De zittende president, nu al ruim twintig jaar aan de macht, kan deze verkiezingen mogelijk besluiten nog flagranter ‘gekozen’ te worden, aldus Kemper.
Navalny
De dood van de door het Russiche regime opgesloten oppositieleider Aleksej Navalny kwam Poetin daarbij zo vlak voor de verkiezingen wel erg goed uit, denkt Kemper. ‘De oppositie werd van een leider ontnomen die nog altijd hoop kon brengen. Hij kon zelfs, tot zijn deportatie naar een strafkamp in de poolcirkel, nog af en toe communiceren met de buitenwereld.’
Maar de reacties op de door Poetin verlangde dood van Navalny, moeten volgens Kemper de zittende president gerust hebben gesteld. ‘Navalnys overlijden leidde niet tot grote onlusten of demonstraties in Rusland. Zodoende zal Poetin ook niet hoeven te vrezen voor al te heftige protesten tijdens de presidentsverkiezingen.’
Nalvanys weduwe Joelia Navalnaja riep Russen wel op om uit protest te verzamelen voor stembureaus. Maar ook van die acties verwacht Kemper niet al te veel. De UvA-onderzoeker stelt dat er in meer afgelegen steden als Irkoetsk in Siberië of in grote steden als Moskou simpelweg te veel stembureaus zijn om mensen daarvan te weerhouden. ‘Er zullen vast wel wat mensen zich verzamelen. Maar ik denk dat uiteindelijk de geheime politie bij zulke demonstraties eerder zal kunnen arriveren dan de tv-camera’s die de protesten willen filmen. Dan zullen de demonstranten in het relatieve geheim dus al zijn opgepakt voordat wij er iets van zien of horen.’
Van democratie naar dictatuur
Kemper ziet sinds 2012 al een verandering in de presidentsverkiezingen. In dat jaar braken er protesten uit na de uitslag, waarbij onder meer door oud-Sovjetleider Michael Gorbatsjov werd getwijfeld aan de legitimiteit van Poetins macht. ‘De Nationale Garde, een politiemacht direct onder het bevel van Poetin, werd opgezet en Navalny werd voor het eerst gevangengenomen.’
In plaats van zoals gebruikelijk het presidentschap af te wisselen met voormalig premier Dmitri Medvedev voerde Poetin in 2020 een grondwetswijziging door, die de termijn van zijn mogelijke presidentschap verlengde tot 2036. ‘Hij heeft Rusland getransformeerd van een redelijke democratie naar een volledige dictatuur. Hij heeft zijn macht honderd procent dichtgetimmerd.’
De kring van vertrouwelingen werd steeds kleiner. Geen van hen kan volgens Kemper nog de macht van Poetin kan overnemen. ‘En ook het gevaar van voormalig vertrouweling Prigozjin (de Russische huurlingbaas die in opstand kwam tegen Poetin, red.) werd natuurlijk uitgeschakeld toen hij in een vliegtuigongeluk omkwam. En dan laat ik even buiten beschouwing of we hem als vriendelijk alternatief hadden moeten zien,’ zegt Kemper glimlachend.
Oorlog en hoop
Ook de invasie van Oekraïne zal geen grote rol meer spelen in de verkiezingen, voorspelt Kemper. Ondanks grote protesten in het begin van de oorlog, zijn de meeste Russen ofwel gevlucht en weggebleven ofwel gevlucht en teruggekeerd en daarmee ‘kwetsbaar voor represailles’.
Daarnaast bloeit de Russische economie, ondanks de sancties die het Westen heeft opgelegd. ‘Rusland heeft nu een oorlogseconomie waar de staat grootschalig in investeert.’ De bankensector, die onder het Kremlin werkt, stopt al haar reserves in de wapenfabrieken. Sancties worden omzeild via Turkije, Georgië of Centraal-Azië en Russen zijn blij met de groeiende werkgelegenheid.
Of de opiniepolls die stellen dat Poetins steun is toegenomen kloppen, valt niet onafhankelijk te verifiëren. Maar, verwacht Kemper, de oorlogseconomie zal op termijn voor aanzienlijke problemen voor Poetin gaan zorgen. ‘Reserves raken op en die bubbel zou goed kunnen barsten.’
De enige onmiddellijke hoop die Kemper echter voor de Russische oppositie ziet is de dood van Poetin. ‘Of hij kiest iemand uit zijn eigen kliek die hem na verloop van tijd op kan volgen, en zijn criminele organisaties zal beschermen.’ Toch prijst Kemper de oppositieleiders die nu voornamelijk vanuit het buitenland opereren, zoals schaakgrootmeester Garri Kasparov en Navalnys weduwe. ‘Zij gaan de oppositie in Rusland niet kunnen verenigen. Maar zij zijn nog het laatste gezicht van de hoop.’
