Sterren spotten tijdens de Landelijke Sterrenkijkdagen? Volg deze tips
Dit weekend zijn weer de Landelijke Sterrenkijkdagen. Tuur jij ook wel eens vruchteloos naar de duizelingwekkende hemel zonder een idee te hebben wat je ziet? Folia stelde samen met Esther Hanko van het Anton Pannekoek Instituut een kleine kijkgids samen die je op weg helpt.
Tijdens de Landelijke Sterrenkijkdagen zijn er meerdere plekken in Nederland waar je met een telescoop kunt sterrenkijken. Al is er met een verrekijker of zelfs het blote oog ook genoeg te zien vanaf je eigen balkon, tuin of andere plek – zelfs in een verlichte stad als Amsterdam is er wat te zien in de hemel, als je maar weet waar je moet kijken.
De beste periode om sterren te kijken is tot ongeveer eind april en daarna pas weer na de zomer, want in de zomermaanden wordt het laat of zelfs helemaal niet echt donker. Dat zegt Esther Hanko van het Anton Pannekoek Instituut, waar sterrenkundig onderzoek wordt gedaan. Maar waar moet je nu precies op letten?
Welke sterren kun je zien dit weekend zien?
Veel mensen denken dat de poolster de helderste ster aan de hemel is, maar dat is niet zo. De poolster is toevallig een ster die precies boven het noorden van de aarde staat en dus altijd het noorden aanwijst. Vroeger, voor de tijd van internet en Google Maps, diende de ster als navigator. De poolster is onderdeel van de Kleine Beer, een welbekend sterrenbeeld. Nog bekender is de Grote Beer, die ook wel bekendstaat als ‘het steelpannetje’. Als je de ‘voorkant’ van het steelpannetje van de Grote Beer vijf keer naar boven doortrekt, kom je bij de poolster.
Veel sterrenbeelden vinden hun oorsprong in de Griekse mythologie. Denk aan Orion, een uitmuntende jager, of Cassiopeia, koningin van de Ethiopiërs, die ijdel was en waanzinnig mooi. Ze werden door de goden voor straf aan de hemel geplaatst. Beide sterrenbeelden zijn helder en goed te zien. Orion bestaat uit drie sterren op een rij en Cassiopeia herken je aan de vorm van de letter W. Andere, goed zichtbare sterrenbeelden in het firmament zijn Maagd, Leeuw en Tweelingen.
Of zoek naar clusters van sterren, adviseert Hanko: een grote groep sterren die vlakbij elkaar staan. ‘Zogenoemde open clusters bestaan uit duizenden sterren. Het beroemdste sterrencluster is de Plejaden, ook wel het Zevengesternte genoemd, die helder is en overal ter wereld te bekijken is. Kijk rond middernacht omhoog en zoek naar een kleine groep sterren in de vorm van een scheplepel. We gaan nu galaxy-season in, dat betekent dat er in deze tijd van het jaar heel veel sterrenstelsel te bewonderen zijn, maar die zijn vaak juist weer niet zo makkelijk met het blote oog of een verrekijker. De Melkweg, waar wij onderdeel van zijn, is ook een sterrenstelsel, maar dat is slechts één van de circa 2 biljoen sterrenstelsels die er bestaan. Je kunt de Melkweg nu zien aan het einde van de nacht en na de zomer aan het begin van de avond.’
Een sterrenstelsel dat vanaf een donkere plek met het blote oog te zien is, draagt de naam Andromeda. Fun fact: Andromeda is eveneens een sterrenbeeld en was de (bloedmooie) dochter van Cassiopeia. Wie het sterrenstelsel wil zien, ziet naast Cassiopeia waarschijnlijk slechts een vaag streepje, maar toch: dat streepje staat voor biljoenen sterren. Wetenschappers verwachten dat het Andromedastelsel over vier miljard jaar samen zal smelten met ‘ons’ Melkwegstelsel, al zullen de levende wezen van dan daar weinig van merken.
En welke planeten?
Mars, Venus, Saturnus en Jupiter zijn goed met het blote oog te zien, al heb je een verrekijker nodig om de manen van de laatste vanaf de aarde te kunnen zien. ‘Je ziet er vaak vier, maar soms drie manen om Jupiter heen draaien’, aldus Hanko. ‘Jupiter is een mini-zonnestelseltje an sich door de ronddraaiende manen. De planeet was waarschijnlijk ook de reden dat werd bedacht dat de aarde rond de zon draait, en de zon niet om de aarde. Alle planeten draaien immers om de zon heen. Soms halen ze ons in en soms andersom.’ Dat is ook de reden dat Saturnus en Venus momenteel niet te zien zijn: die bevinden zich momenteel te dicht bij de zon om zichtbaar te kunnen zijn. Planeten lijken op sterren, met één groot verschil: ze knipperen niet.
Wat is er nog meer te zien?
Wie zaterdag om 19.45 of 21.15 uur omhoogkijkt, zal het internationale ruimtestation ISS zien overvliegen. ‘Die komt inderdaad af en toe langs’, zegt Hank. ‘Het station is makkelijk te herkennen: het is de helderste “ster” die je kunt zien en het beweegt langzaam van het westen naar het oosten.’ Het station is permanent bewoond: momenteel bevinden zich er zeven astronauten aan boord.
Nog andere tips?
Via skymaps.com kun je een kaartje downloaden van de sterrenhemel hoe die er op dit moment uitziet. Ook staat er aangegeven welke planeten of sterren je met het blote oog kunt bekijken, en waar je een verrekijker of telescoop voor nodig hebt,
Ook zijn er apps die je kunt downloaden, die de hemel voor je ‘scannen’. Hanko gebruikt Skysafari, die is ‘heel fijn’ maar wel betaald. ‘Er bestaan ook gratis apps als Starwalk, die via je kompas op je telefoon werken. Maar die zijn niet altijd even precies’, zegt Hanko. Een ander nadeel is dat je telefoon licht geeft, waardoor je ogen niet volledig kunnen wennen aan het duister om zo optimaal te kunnen zien. ‘Daarom is het misschien toch handiger een kaartje te printen van skymaps, die je dan met een rood fietslampje kan bestuderen, dat is het beste voor je ogen.’
Alhoewel er in Amsterdam dus best een en ander te zien is, kun je toch het beste buiten de stad een donker en rustig plekje opzoeken, adviseert Hanko. Ga bijvoorbeeld naar zee, of de Kennemerduinen bij Haarlem, of zoek het rondom de Afsluitdijk. Op de site www.lightpollutionmap.info kun je precies bekijken waar het donker genoeg is.
Ook het Anton Pannekoek Instituut doet mee aan de Landelijke Sterrenkijkdagen. Op Science Park kun je zaterdag 16 maart van 20.00 tot 0.00 elk uur door de grote sterrenkoepels naar de hemel kijken. Deze editie is volgeboekt maar kaarten van no-shows worden bij het begin van de rondleidingen verdeeld over de andere bezoekers.
