Roken mag niet op de UvA, waarom gebeurt het dan toch zoveel?
De UvA kreeg in drie jaar tijd 2.400 euro boete van de NVWA voor gebrekkige handhaving van het rookverbod op de campus. Maar de kosten voor slechts negen weken handhaven op de UvA en HvA liepen in die periode al op tot maar liefst zes ton. Noodgedwongen zet Facility Services dus in op ‘ludieke borden’. Werkt dat? ‘Het is dweilen met de kraan open.’
Het is een drukte van jewelste voor de deuren van het gerenoveerde JK-gebouw. Af en aan banen studenten zich een weg door de menigte. Velen zijn in gesprek, anderen in gedachten verzonken. Maar één ding is zeker deze dinsdagmiddag: niemand zal ontkomen aan de vele rookwalmen en de penetrante geur van tabak die rond de ingang zweeft. Ook de verzameling afgedankte peuken op het bordes is inmiddels met recht indrukwekkend te noemen.
Terwijl ‘roken niet toegestaan is op de campus’. Dat staat op de nieuwe Engels- en Nederlandstalige bordjes op de Roeterseilandcampus van de UvA en is al sinds augustus 2020 wettelijk verboden op alle Nederlandse onderwijsinstellingen. UvA’er Junho Jeon (22) is een van de velen die daar geen boodschap aan heeft. Hij staat pal naast het bordje, fijn onder het afdakje, met een peuk in de hand. Pas als de student Communication Science wordt weggestuurd, gaat hij ergens anders roken, laat hij onbeschroomd weten.
Maar gebeurt dat wel structureel op de campus? Handhaving is vooralsnog nergens te bekennen. Projectleider Marc de Jong, belast met het rookbeleid van de UvA en HvA en werkzaam bij Facility Services, licht toe. Volgens hem stonden er tot 2023 zo’n negen weken per jaar rookcoaches op alle campussen van de UvA en HvA om het verbod te handhaven. Sowieso aan het begin van het collegejaar en bij de start van het tweede semester. Prijskaartje: twee ton per jaar. Teruggerekend naar augustus 2020, toen het verbod wettelijk werd ingesteld, kom je dus uit op: zes ton, 600.000 euro.
Zet dat eens af tegen de boetes die onderwijsinstellingen van toezichthouder NVWA kunnen krijgen als ze het rookverbod op campussen niet afdoende handhaven: bedragen die variëren van 600 tot 4500 euro, laat een NVWA-woordvoerder weten. Bovendien geeft de NVWA eerst nog een officiële waarschuwing af.
Gestopt met handhaving
De UvA zit na ruim drie jaar op zo’n 2.400 euro aan NVWA-boetes. Dat valt dus in het niet bij de 600.000 euro die we in drie jaar hebben besteed aan handhaving, zegt Marc de Jong. Laat staan als je het hele jaar door zou handhaven. Dan zouden de kosten oplopen tot zo’n twee miljoen per jaar, raamt hij. ‘Dat is geen optie, want natuurlijk totaal uit verhouding met wat je wilt bereiken.’
Een stimulans tot meer handhaving ontbreekt dus. Op werkbezoek bij andere onderwijsinstellingen – universiteiten, hogescholen en mbo’s – merkte De Jong dat ‘eigenlijk niemand nog rookcoaches inzet of beveiligers actief laat handhaven’. Simpelweg ‘omdat het onwijs veel geld kost’. Ook Facility Services is sinds 2024 gestopt met actieve handhaving op de UvA en HvA.
Wat is het alternatief? De Jong benadrukt de eigen verantwoordelijkheid van studenten en medewerkers om anderen op de huisregels te wijzen. Daar staat tenslotte: ‘Het niet wijzen op ongewenst gedrag op de campus wordt ook aangemerkt als ongewenst gedrag.’
Ludieke borden
Daarnaast zet De Jong dus noodgedwongen in op ‘ludieke borden’ die voor bewustwording en exposure moeten zorgen. Dertig in totaal, waarvan er overigens zeven de eerste dag al gestolen werden, om later weer vervangen te worden. Maar of de borden werken? Ook de Jong liep laatst langs het JK-gebouw en zag de peuken in groten getale voor de ingang liggen. ‘Het is dweilen met de kraan open,’ reageert De Jong op realistische toon. ‘Je ziet niet dat er een gedragsverandering onder studenten plaatsvindt. We hebben ook niet de illusie dat de borden het probleem oplossen. Maar zo is er wel aandacht voor en hopen we dat daarmee de gezamenlijke verantwoordelijkheid groeit.’
Voor gedragsverandering is handhaving écht onontbeerlijk, denkt UvA-hoogleraar gezondheidscommunicatie Bas van den Putte. De nieuwe borden zijn mooi, vindt hij, zeker die bij de ingang van REC A waar een ensemble van antirookborden is opgetuigd – ‘die trekken veel aandacht’. Maar alleen door voortdurende handhaving ontstaat na verloop van tijd vanzelf een nieuwe norm, verwacht Van den Putte.
Van den Putte ziet daarin ook een taak weggelegd voor de beveiliging en de fietscoaches. Fietscoach Gamachis Kemal vertelt aan Folia niet geïnstrueerd te zijn om studenten aan te spreken op het rookverbod. Maar wat hij wel merkt is dat zijn hesje rokers afschrikt. Hij vindt het belangrijk dat de regels worden nageleefd, dus gaat hij ‘soms expres wat dichterbij staan’.
Het is belangrijk dat rokers op de regels geattendeerd worden door iemand met autoriteit, vult Van den Putte aan, en zo’n hesje kan daar natuurlijk erg bij helpen. ‘Mits daar draagvlak bij hen voor is en je fietscoaches en beveiligers goed instrueert hoe je rokers hier het beste op kunt aanspreken.’
Overlast
‘Als iemand bijvoorbeeld in de stiltecoupé veel praat, is mijn openingsvraag altijd: ben je er bewust van dat je in een stiltecoupé zit?’ Zo wijs je niet enkel droogjes op een verbod. ‘Maar geef je die persoon voldoende ruimte om erop te reageren. Rokers kun je er beter op wijzen dat de campus rookvrij is dan dat het verboden is om er te roken.’
Overigens is circa 90 procent van de medewerkers en studenten wel degelijk op de hoogte van het rookverbod op de campus. Dat blijkt uit een enquête van een UvA-panel onder 604 studenten en 180 medewerkers, waar vorige week de resultaten bekend van werden gemaakt. Zo’n 83 procent van de studenten vindt dat het rookverbod helder staat aangegeven – op borden en online kanalen – tegenover driekwart van de medewerkers.
Meer onduidelijkheid heerst er evenwel over de vraag waar de campus nou precies begint en eindigt. Neem de Valckenierstraat, achter het JK-gebouw en REC V. Gevoelsmatig geen onderdeel meer van de campus. Althans, zo ervaarden Junho Jeon, UvA-student Jacey van Arnhem (19) en de Kazachse UvA-student Zhangir Kakimzhan (19) dat desgevraagd. ‘Het is best complex,’ erkent ook De Jong.
‘Bij de Valckenierstraat is een uitzondering gemaakt in overleg met de gemeente, om buurtbewoners te ontzien van overlast,’ zegt De Jong. ‘Daarom is de blauwe lijn waar ‘’Rookvrij’’ op staat daar aan het begin van de weg getrokken om aan te geven dat er vanaf daar niet meer gerookt mag worden.’ Hoe dat viel bij de buurtbewoners? ‘Ze vonden het een top idee,’ aldus projectleider De Jong.
