UvA-gebouwen | Het Ateliergebouw: heiligdom voor restaurators (in spe)
Uitzicht op het Rijks, en het Van Gogh in de rug. Wie op het Museumplein loopt raakt al gauw verblind door de statige gebouwen, de groene Museumpromenade en drommen toeristen. Maar daartussen zoeken ook UvA-studenten hun weg naar een pand aan de achterkant van het Rijksmuseum: het Ateliergebouw aan de Hobbemastraat.
Zo’n vijftien jaar geleden schreef de Volkskrant dat de UvA en het Rijksmuseum ‘in verregaande onderhandelingen’ waren over een nauwe samenwerking in het nieuwe Ateliergebouw aan de Hobbemastraat, achter het Rijksmuseum. Dit naar aanleiding van een opdracht van toenmalig PvdA-onderwijsminister Ronald Plasterk. Inmiddels weten veel studenten en medewerkers niet beter dan dat het gebouw een plek is waar zij hun thuis kunnen vinden – het Ateliergebouw is een prominente onderwijslocatie van de UvA-opleiding conservering en restauratie.
.jpg)
Daarnaast huizen nog andere partijen in het gebouw: de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed (RCE), die veel advies geeft aan instanties die in het bezit zijn van kunstwerken en die in het pand laboratoria heeft, en de onderzoeksafdeling en restauratieateliers van het Rijksmuseum. Ook zitten er wetenschappers van het NICAS (Netherlands Institute for Conservation, Art, Science), een instituut dat onder meer natuurwetenschappelijk onderzoek uitvoert en waarvan de UvA een van de founding partners is. Financiering komt van onderzoeksfinancier NWO.
De Denker
Dat het Ateliergebouw een mengeling is van verschillende mensen, weet ook Joen Hermans, die als universitair docent scheikunde en onderzoeker verbonden is aan de opleiding. Daarnaast werkt hij als onderzoeker bij het Rijks en bij het Van ’t Hoff Institute for Molecular Sciences van de Faculteit der Natuurwetenschappen, Wiskunde en Informatica. ‘Het Ateliergebouw bestaat uit een mix van kantoren en ateliers. De voorkant lijkt oud, maar aan de achterkant is er een groot stuk nieuwbouw’, zegt hij. ‘Omdat we allemaal naast elkaar zitten onstaat kruisbestuiving. Zo kunnen de verschillende partijen soms apparatuur delen, denk aan de elektronenmicroscoop in de kelder.’ Elke partij heeft een andere focus: de UvA wil studenten zo goed mogelijk opleiden, wetenschappers willen zo goed mogelijk onderzoek doen, et cetera. ‘Je kunt makkelijk bij andere partijen binnenlopen, dat maakt het een fijne werkomgeving.’
Wat in het Ateliergebouw concreet gerestaureerd wordt? In 2009 bijvoorbeeld De Denker, het fameuze beeld van de Franse beeldhouwer Auguste Rodin, voor het kunstmuseum Singer Laren – aan de restauratie hebben ook studenten meegewerkt. Zulke gigantische beroemde beelden komen niet elke dag voorbij, maar studenten bestuderen en restaureren in de ateliers wel altijd echte objecten. Zo schreef Folia enkele jaren geleden over studenten die in de zomer aan een achttiende-eeuwse hemelglobe werkten.
(Tekst loopt door onder de afbeelding)
Sophie Glerum is regelmatig in het Ateliergebouw te vinden als docent hout- en meubelrestauratie. Ook zij noemt de wisselwerking in het pand: ‘Het Rijksmuseum faciliteert bijvoorbeeld stages en studenten worden geholpen met materiaaltechnisch onderzoek door het RCE. Hartstikke leuk. Onze opleiding heeft negen verschillende specialisaties in verschillende ateliers: schilderijen, hedendaagse kunst, historische interieurs, hout en meubelen, glas en keramiek, textiel, boek en papier, metaal en fotografie. Dan is er nog de specialisatie technische kunstgeschiedenis, zij zitten in het Bushuis.’ Bij textielrestauratie leren studenten bijvoorbeeld wassen en bleken, bij metaalrestauratie gaat het over emailleertechnieken.
Fineer van schildpad
In het hout- en meubelatelier staan werkbanken en er is gereedschap. Studenten leren bij deze specialisatie zowel traditionele vervaardigingstechnieken, zoals vergulden en houtbewerken, als nieuwste restauratiemethodes. Glerums expertise omvat allerlei houten objecten, van meubelen en spiegellijsten tot archeologische objecten. ‘Tijdens mijn opleiding hier heb ik een achttiende-eeuws cilinderbureautje gerestaureerd. We hebben nu een negentiende-eeuws tafeltje staan dat is gedecoreerd met de Franse Boulle-techniek, waarbij het hout beplakt wordt met een dun laagje fineer van schild van schildpadden gecombineerd met messing. We hebben ook een aantal zeventiende-eeuwse tabernakeltjes uit het Utrechtse Catharijneconvent behandeld waarvan de laatste na restauratie weer geïnstalleerd zal worden in een kerk in Weesp.’ Sommige objecten liggen al lang in het depot en worden niet vaak opgevraagd voor tentoonstellingen. Andere objecten zijn geschonken of gevonden.
Het leukste aan het restaureren? Dat je echt met die objecten zelf bezig bent, vindt Glerum. ‘Een van de eerste objecten die ik na mijn studie restaureerde was een vijf jaar oude stoel van Piet Hein Eek, maar ik heb ook aan eeuwenoude objecten gewerkt. Het variëert van een piepklein hoornen fluitje tot de betimmering van een interieur. Daarnaast heb je vaak met een veelheid aan verschillende materialen te maken, die veelzijdigheid maakt het allemaal heel erg interessant.’
