‘Universiteiten proppen van alles in een collegejaar en studenten worden overladen’
Folia bestaat 13 oktober precies 75 jaar. Reden voor een speciale papieren jubileumeditie met als thema ‘studentenwelzijn’, die donderdagmiddag tijdens een feestelijke bijeenkomst wordt gepresenteerd. De artikelen worden de komende dagen ook online gezet, te beginnen met een interview met Robbert Dijkgraaf, die de afgelopen twintig jaar in verschillende gedaantes was betrokken bij Folia.
‘Nee,’ zegt Robbert Dijkgraaf aan het einde van het interview. ‘Ik ga de lat voor studenten niet lager leggen, zeer zeker niet. Maar ik wil wel de aanloop langer maken. Het eerste jaar komt bij velen rauw op hun dak, omdat alles nieuw is en men de weg niet kent. Iets meer tijd kan al gauw helpen.’ Dijkgraaf heeft een voorstel gedaan om het bindend studieadvies te veranderen; maximaal 30 studiepunten in het eerste jaar, 60 in het tweede jaar.
Het antwoord typeert Robbert Dijkgraaf, die behalve wetenschapper ook columnist, bestuurslid, tv-persoonlijkheid, schrijver en schilder is. En minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap in het inmiddels demissionaire kabinet-Rutte IV.
Na zijn middelbareschooltijd op het Erasmiaans Gymnasium in Rotterdam studeerde hij natuurkunde aan de Universiteit Utrecht. Aan diezelfde universiteit promoveerde hij en tussendoor studeerde hij schilderkunst aan de Gerrit Rietveld Academie. In 2005 werd hij de jongste universiteitshoogleraar uit de geschiedenis van de UvA, won hij de Spinozapremie, de hoogste onderscheiding in de Nederlandse wetenschap, en vanaf 2008 leidde hij de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW), een genootschap van uitmuntende geleerden. In 2012 werd hij directeur van het Institute for Advanced Study (IAS) in Princeton. Het was voor velen een verrassing toen hij op 10 januari 2022 beëdigd werd als minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap in het kabinet-Rutte IV. Nog geen anderhalf jaar later viel dat kabinet.
In zijn achttien Haagse maanden werd duidelijk dat de ministersjas hem als gegoten zat en wist hij in deze korte periode een hoop te bewerkstelligen. Zo maakte hij tien miljoen euro vrij voor wetenschapscommunicatie, loodste hij de terugkeer van de basisbeurs door het parlement, deed extra miljardeninvesteringen in het hoger onderwijs en remde de verengelsing van het academische onderwijs af. Om maar een paar wapenfeiten te noemen.
Wat is uw gevoel van de val van Rutte IV?
‘Ik vind het jammer dat het zo gelopen is. Tegelijkertijd zeg ik ook: de verkiezingen zijn straks in november en de formatie zal naar waarschijnlijkheid niet zo snel afgerond zijn. In de tussentijd gaan we bij OCW gewoon zoveel als mogelijk door, voor het beste onderwijs en onderzoek. We hebben de afgelopen anderhalf jaar veel in de steigers gezet, investeringen gedaan, wetgeving door de Kamers geloodst. Het is nu ook aan de onderwijspartijen zelf om te laten zien wat deze investeringen kunnen opbrengen. En ik blijf dat als demissionair minister ondersteunen en aanmoedigen.’
Miste u als minister in dat kader de labs en deeltjesversnellers niet?
´Natuurlijk kriebelde het af en toe bij mij. Het is heel fijn om na te denken over de grote problemen van de kosmos en daar zelf onderzoek naar te doen. Maar het is ook interessant om dat plaatsvervangend te volgen. Als minister mag ik meekijken. Je hoeft niet zelf de symfonie te schrijven, je mag er ook gewoon naar luisteren en van genieten.’
Als demissionair minister komt u op voor studenten met mentale problemen, die steeds vaker en hardnekkiger voorkomen.
‘Deze zomer werden de resultaten van het Trimbos-instituut onderzoek bekend en was er sprake van hoge stress en prestatiedruk bij jongeren. Dat is al jaren zo en je ziet een stijgende lijn. Die werd door corona verhoogd, maar het zorgelijke is dat het met het weggaan van corona niet minder is geworden.’
Hoe kan dat?
‘Er is een beeld ontstaan dat je verantwoordelijk bent voor je eigen succes en dus ook voor je eigen falen. Jongeren zeggen zij dat ze ongekend veel mogelijkheden hebben, maar geen idee hebben hoe ze een goede keuze kunnen maken. Het suggereert een maakbaarheid, waar ze echt onder lijden.’
Wat is hieraan te doen?
‘Als ik met de studenten van nu spreek, dan hoor ik twee dingen. Enerzijds zijn er grote zorgen over zaken als het klimaat en huisvesting. Maar ik zie en voel ook energie bij hen om de wereld en ook het onderwijs anders in te richten. Met meer aandacht voor wat ik graag ‘de zachte kant’ van het onderwijs noem. Niet de punten of programma’s, maar de cultuur, omgangsvormen en persoonlijke ondersteuning. Voelen we ons goed, veilig en inclusief? Hoe ga ik om met de uitdagingen in het leven? Die life skills moet je je eigen maken en dat geldt voor iedereen; of je nu op het mbo zit of op de universiteit.’
Wat moet de rol van de universiteit daarin zijn?
‘We praten hier over druk en die zie je niet alleen op de universiteit, maar in de hele maatschappij. En die wordt weer mede ingegeven door sociale media. Onze maatschappij is verworden tot een prestatiemaatschappij, en geloof mij, dat stopt niet als je de poorten van je onderwijsinstelling verlaat. Sterker nog, het wordt misschien wel erger. Kunnen we in het onderwijs kijken of we manieren kunnen ontwikkelen hoe er mee om te gaan en daar vaardigheden voor te leren? Een universiteit zou eigenlijk een decompressiekamer moeten zijn en de student beschermen en wapenen tegen allerlei druk van buitenaf. Het zou goed zijn als het onderwijs hierin vooruitloopt en dat het geleidelijk terug sijpelt naar de rest van de samenleving.’
Columnist
In 2006 debuteerde Robbert Dijkgraaf op pagina 3 als columnist en afwisselend met Lisa Kuitert en Marcel Roes schreef hij over zijn leven als universiteitshoogleraar. Een aantal jaar later stond zijn column, die alterneerde met Louise Fresco, op de achterpagina.
Bestuurslid
Vanaf 2007 tot zijn vertrek naar Princeton in 2012 was hij bestuurslid van Folia Civitatis. Van 1948 tot en met 2017 gaf de stichting wekelijks een blad uit, eerst een krant en later een magazine, dat standaard op woensdag op alle locaties van de UvA werd gedistribueerd.
Robbert Dijkgraaf essayprijs
In juni 2012 nam het voltallige bestuur van de stichting Folia Civitatis afscheid van Dijkgraaf omdat hij directeur van het Institute for Advanced Study (IAS) in Princeton werd. Als dank voor de bewezen diensten werd de Robbert Dijkgraaf essayprijs in het leven geroepen, een jaarlijkse wedstrijd waarin medewerkers, studenten en alumni worden oproepen om een essay te schrijven binnen een bepaald thema. Op 21 november 2023 wordt bekend wie de twaalfde winnaar van deze prijs is.
Gala van de wetenschap
Op 26 november 2012 introduceerde Folia het Gala van de wetenschap in de Stadsschouwburg in Amsterdam. De bezoekers werden in een avond bijgepraat over actuele Amsterdamse wetenschap. Robbert Dijkgraaf was bij alle edities van het Gala aanwezig en vindt het ‘mooi, belangrijk en terecht dat wetenschappers een keer per jaar het mooiste podium van Nederland mogen betreden, om te vertellen over actuele ontwikkelingen in hun vakgebied.’
Onze man in Princeton
Op 5 juni 2012 verscheen er bij het Parool een speciale afscheidsbijlage gemaakt door de redacties van Folia Magazine en het Parool. Wijlen burgemeester Eberhard van der Laan noemt Dijkgraaf ‘een onvermoeibaar pleitbezorger van de onafhankelijkheid van het wetenschappelijke onderzoek: van een speeltuin waar onderzoekers het nut van hun onderzoek niet elke vijf minuten hoeven te bewijzen aan de buitenwereld’.
Hoe gaat u dat doen?
‘Er is een integrale aanpak waarbij studenten samen met de instellingen over de volle breedte het thema van mentaal welzijn gaan aanpakken. Als je gaat studeren, dan gaat het eigenlijk om twee dingen. Je moet presteren, waardoor je je punten haalt en zo uitgroeit tot een professional. Maar aan de andere kant heb je de bildung, de algemene vorming, waarbij je je ontwikkelt als mens met allerlei sociale vaardigheden. Deze universiteit, die van Amsterdam, ken ik natuurlijk heel goed. Je maakt hier vrienden omdat je toevallig dezelfde CREA-cursus volgt of komt elkaar tegen in de zaal van het universitair sportcentrum. Als je meer politiek begaan bent, word je lid van de Asva en als je literaire aspiraties hebt, sluit je je aan bij het faculteitsblad. Dit soort opleidings-overstijgende activiteiten vind ik heel belangrijk en zie ik als het begin van de oplossing. Jonge mensen worden op deze manier weerbaarder omdat ze bij al deze activiteiten zichzelf ontwikkelen. Die beide kanten, het opleiden tot professional en tot mens vind ik belangrijk. Dit moeten we op een goede manier met elkaar in evenwicht brengen.’
Dat is makkelijker gezegd dan gedaan.
‘Het dilemma van een minister zijn, is dat ik top down het beste bottom up gedrag wil stimuleren. Ik wil dat studenten zich uitspreken, waarna instellingen zich gaan organiseren. Dat kan niet gebeuren vanuit het ministerie of vanuit het bestuur of de decanen. Dat moet afkomstig zijn vanuit de collegebanken.’
Bij een aantal hogescholen en universiteiten is een pilot-programma gestart waarbij het collegejaar anders is ingericht. Is dat ook een oplossing?
‘Ik zou liever zeggen: slimmer. Korter en beter georganiseerd. Universiteiten proppen van alles in een collegejaar en studenten worden welhaast overladen. Als je aandacht wilt hebben voor het mentale welzijn, dan moeten instellingen scherp kijken of het echt wel allemaal nodig is. Daar kan en moet ruimte gecreëerd worden en die tijd kan je vrijmaken voor hun welzijn en life skills.’
Een persoonlijk succes voor u is dat de basisbeurs terug is.
‘Dat hebben we echt in een recordtempo gedaan; in een jaar en vier maanden is dat door beide Kamers geloodst. Daar ben ik heel blij mee omdat het voor meer financiële ruimte bij studenten zorgt.’
Tot slot, Folia bestaat deze maand vijfenzeventig jaar.
‘Ik was lezer, columnist, zat in het bestuur van de stichting Folia Civitatis, werd talloze malen door toen nog het blad geïnterviewd en sta elk jaar op het Gala van de wetenschap. Nu is het een multimediaal platform; helemaal van deze tijd.’
Dit is het eerste artikel uit onze speciale, papieren jubileumeditie ter ere van het 75-jarig bestaan van Folia. De jubileumeditie wordt vanaf maandag op de UvA-campussen verspreid.
